Тұрғын үй сертификаты кімге беріледі?

Ел Үкіметі тұрғын үй сертификаттарын кімдерге және қанша көлемде беретінін анықтады. Осы мақсатта Индустрия және инфрақұры­лымдық даму министрінің «Тұрғын үй серти­фикат­тарын беру қағидаларын бекіту туралы» бұйрығы әзірленді. Оған сәйкес, 1 миллион теңгелік сертификаттың екі түрі болмақ: бірі өте арзан кредит түрінде беріледі, ал екіншісін алғандардан миллионды қайтару талап етілмейді.

Тұрғын үй сертификаттары әри­не, Қазақстан ойлап тапқан жаңалық емес. Ол әлемде бұрыннан қолда­нылады. Мәселен, алысқа бармай-ақ, Ресей Үкіметі біраз жылдан бері осы серти­фикаттарды беру кестесін бекітіп келеді. Солтүстік көршіде биыл 16,24 миллиард рубль көлемінде 7 мың 151 адамның бас­пана сатып алу шығындары бюджет­тен өтелмек. Яғни, әр адамға шамамен 2 миллион рубльден келеді. Рас, оларда да тұрғын үй сер­тификаты кім көрін­генге берілмейді. РФ федералдық заңы бойынша серти­фикаттарға жұмыстан босатылатын баспанасыз әскерилер, ІІМ қызметкерлері, Чернобыль секілді радиациялық апаттар мен авариялар құрбаны болған немесе олардың зар­даптарын жоюға тартылған ресейліктер, табиғи апат кесірінен мәжбүрлі көшу­шілер, Қиыр Солтүстік (Крайний Север) аудандарынан және соларға теңесті­рілген жерлерден қоныс аударушылар иелене алады. Бір қызығы, қазір Ре­сейдің «Бай­қоңыр» ғарыш ай­лағынан ұшырулар санын доғара бастауына орай «Бай­қоңырдан» қоныс ау­дарушы ресейлік офицерлерге, ин­женерлерге және басқа мамандар мен тұрғындарға да осындай серти­фикат алу мүмкіндігі ұсы­нылып жатыр екен.
Ал Қазақстанда «Тұрғын үй сер­тифи­каттарын беру қағидаларына» сәйкес, бұл құжаттардың екі түрі айқындалды.
«Ұлттық банк бекіткен ипотека­лық бағдарлама (7 – 20 – 25) аясында және Үкімет бекіткен тұрғын үй құрылысының мем­лекеттік бағдар­ламасы («Нұрлы жер» және басқасы) аясында азамат­тардың ипотеканы пайдалана отырып, меншігіне тұрғын үй сатып алу құқық­тарын іске асыру үшін жергілікті атқару­шы органдар тұрғын үй сертификаттарын әлеу­меттік көмек ретінде немесе бюд­жеттік кредит түріндегі әлеу­меттік қол­дау ретінде ұсынады» делінген қағи­даларда.

Сонда бұл екеуінің айырма­шылығы қандай?
Оның біріншісі, яғни «әлеуметтік көмек» деп аталатыны – аза­маттарға тегін, еш ақысыз жә­не қайтарусыз негізде берілетін тұрғын үй сертификаты.
Екіншісі, яғни «әлеуметтік қолдау» деп аталатыны – азаматтарға бюджеттік кредит түрінде, яғни ақылы әрі қайтарымды негізде, оның үстіне шектеулі белгілі бір мерзімге ғана берілетін тұрғын үй сертификаты. Жалпы, оның тек кредит деген аты ғана, әйтпесе, пайызы өте аз – 0,01%.
«Бюджеттік кредит түріндегі әлеуметтік қолдау көрсетілген жағдайда, әкімші (әкімдік) өтініш берушімен және сенім білдірілген өкілмен жылдық 0,01% сыйақы ставкасы бойынша 15 жылға дейінгі мерзіммен кредиттік шарт жасасады. Бюджеттік кредиттер беру, өтеу және қызмет көрсету бойынша қосымша талаптар кредиттік шартта белгіленеді» деп түсіндіріледі құжатта.
Қазақстанда бұл игілікке нақты қандай санаттағы азаматтар қол жеткізетінін жергілікті әкімдіктер өздері анықтайды.
Бұл ретте «Тұрғын үй сертификаттарын беру тәртібінде» «Әкімші тұрғын үй сертификаттарын алушылар санатының тізбесін өзі әзірлейді және жергілікті мәслихаттың қарауына және бекітуіне енгізеді» делінген.
Өңірлік билік, қала басшы­лығы осы тізбеге қосу үшін өз өңі­­ріне қажетті, аса тапшы, ма­ңыз­ды мамандықтарды анық­тайды.
Әйткенмен, ел Үкіметі ол тіз­беде міндетті түрде кімдердің болу тиістігін де нақтылады: «Тіз­беде міндетті тәртіппен тұрғын үй сертификаттарын алушылар қатарында денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қамсыздандыру, мәдениет, спорт, полиция қызметі саласына жататындар, сондай-ақ әлеуметтік мәртебесі бойынша көпбалалы, толық емес отбасылар және кемтар балалары бар отбасылар болуы тиіс».
Әкімші бекітілген тізбені жә­не тұрғын үй сертификаттарын алу мүмкіндігі туралы ха­бар­ланды­руды интернет-ресурстарда жа­­риялануын қамтамасыз етуі шарт.
Аталған санатқа жататын азаматтар баспананы ипотекаға алуға өтініш берген кезде екінші деңгейлі банкке тұрғын үй сертификатын алу ниеті барлығы туралы жазбаша хабарламаны қоса ұсынады.
Тұрғын үй сертификатын алу үшін мынадай құжаттар қажет: тиісті формадағы өтініш, өтініш берушінің жеке куәлігі, жұмыс орнынан анықтама, тұрғылықты жерінен тиісті елдімекенде тұратынын растайтын мекенжай анық­тамасы, несие сомасы, бас­тапқы жарнаның мөлшері және эскроу-шот реквизиттері жайындағы мәліметтерден тұратын, өтініш берушіге бастапқы тұрғын үй сатып алу үшін ипотекалық қарыз берудің мақұлданғаны туралы банктің хаты ұсыны­луы керек. Осы құжаттарын жи­ған соң, азамат әкімдікке жүгінеді.
Қаржысын қайтару талап етілмейтін «әлеуметтік көмек» түріндегі сертификат бойынша өтініш беруші мен әкімші арасындағы келісім 2 жұмыс күні ішінде жасалады. Ал бюджеттік кредит түрінде әлеуметтік қолдау көрсетілген жағдайда, келісім 3 жұмыс күні ішінде бекітілуі керек.
Бірақ алда әкімдіктерде ұзын-сонар кезек тудыра бермеу үшін бұл рәсім өзгереді. 2019 жылғы 1 қыркүйектен бастап, сертификат алуға өтініш берушілерден құжатты «Азаматтарға арналған Үкімет» мемлекет­тік корпорациясы, яғни ХҚКО-лар қабылдай бастамақ.
Қағидада көрсетілгендей, әр әкімдік «жыл сайын 1 миллиард тең­ге жиынтық сомасындағы 1 мың­нан кем емес тұрғын үй сертификатын» таратуға міндеттеледі және жергілікті бюджетте тиісті соманы қарастырады.
Жергілікті билік кімге қанша көлемде сертификат беріп, баспана алуына жәрдемдескені жө­нінде «есептік айдан кейінгі айдың 5 күніне дейінгі мерзімде» Үкіметке есеп ұсынып отырады.
Ескерер жайт, тұрғын үй сертификаттарын иеленушілер баспананы тек «бастапқы тұрғын үй нарығынан» ғана ала алады. Егер қолдан алса, қолданысқа енгізілгеніне көп жыл болған тұрғын үйді таңдаса, оған сертификат жүрмейді, тиісінше, бюджеттік субсидия берілмейді.
Иегерлердің нақты қандай баспананы сатып алатыны да атап көрсетілген: «бастапқы тұрғын үй – тұрғын үйді құрылыс салушыдан, тапсырыс берушіден, құрылыс инвесторынан, жергілікті атқарушы органнан немесе құрылыс салушының, тапсырыс берушінің, құрылыс инвесторының, жергілікті атқарушы органның атынан өткізетін басқа заңды тұлғалардан сатып алған кезде меншік құқығы бірінші рет тіркелетін жылжымайтын мүлік нысаны».
Нұр-Сұлтан қаласының әкімдігі «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкімен» бірлесіп, тұрғын үй сертификаттарын алушылардың тізімін қалыптастыру бойынша жұмыс жүргізіп жатыр. Елордалық әкімдіктің Жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау басқармасының тұрғын үй беру бойынша азаматтарды есепке алу бөлімінің бас маманы Данияр Балтиннің мәліметінше, бас қалада 2019 жылы 2000 тұрғын үй сертификатын беру жоспарланған.
Оның айтуынша, әлеуметтік көмек алушылардың алдын ала тізімін уәкілетті органдар жергілікті бюджетте осы мақсаттарға көзделген қаражат көлемі және әкімдік белгілеген квота шегінде қалыптастырады және банкке жібереді. Өз кезегінде банк үміткерлерді топтастыру шараларын жүргізеді. Соның нәтижесінде төлем қабілетін растаған үміткерлерге хабарлама жібереді. Бекітілген тізімге енгізілген алушылардың, банктің және әкімшінің арасында Эскроу-шот шарты жасалады. Содан кейін 5 жұмыс күні ішінде әлеуметтік көмек қаражаты аталған шотқа ақшалай түрде аударылады.
Қағидаларда жазылғандай, өтініш беруші өзінің эскроу-шотына қаражат аударылған күннен бастап 30 күнтізбелік күн ішінде ипотека ресімдемесе, әкімші тұр­ғын үй сертификатын жергілікті бюджетке кері қайтарып алады.

Айхан ШӘРІП