ЗАҢНЫҢ ТІЛІ ҚАШАН ҚАЗАҚША СӨЙЛЕЙДІ?

Тәуелсіздік алғанымызға 27 жыл болды. Содан бері екі-ақ заң ғана мемлекеттік тілде дайындалған екен. Бұл жөнінде сенатор Мұрат Бақтиярұлы Үкімет сағатында мәлімдеп, мәселені төтесінен қойды. 

Сенатор: «Аудармашылар арасында заң тілінің түпнұсқалығы жөнінде әртүрлі пікірлер қалыптасқан. Заң тілінің өзінің стилі бар екені түсінікті. Бірақ түпнұсқалықтың тым сөзбе-сөз қамта­ма­сыз етілуі заң нормаларының мем­лекеттік тілде сөйлемеуіне, заң мә­тін­дерінің, халықаралық құжаттардың түсінікті болмауына, қазақ тіліндегі заңдардың аударма ретінде қалып­тасуына әкеп соғуда. Мына өркениетті елдерді былай қойғанда, посткеңестік мемлекеттердің барлығы заңдарын мемлекеттік тілде әзірлейді. Біздің тәуелсіздігімізге биыл 27 жыл толып отыр. Осы 27 жыл ішінде бізде екі-ақ заң мемлекетік тілде даярланды. Осы­ған байланысты сұрақ: мемлекеттік тілде даярлауға не кедергі, құлық жоқ па, ынта жоқ па, жоқ әлде мамандар жоқ па?», – деп сауал тастаған екен. Се­натордың сауалына Марат Бекетаев заң жобалары мен тұжырымдамалары мемлекеттік және ресми тілде де әзір­ленетінін айтыпты. Министр сенатор сауалына: «Бұл – өте күрделі және маңызды мәселе. Қолданыстағы заңна­маға сәйкес барлық тұжырымдамалар және заң жобалары мемлекеттік тілде және ресми тілде әзірленеді. Ол ашық­тығын қам­тамасыз етуге байланысты, мысалы бар­лық тұжырымдамалар мен заң жоба­лардың мәтіндері ресми ре­сурс­тарда мін­детті түрде жария­ланады және қо­ғам­дық тыңдаулар міндетті түрде өткі­зіледі. Сол себепті, екі тілде жұмыс жүр­гі­зіліп жатыр», – деген жауап қайырды.
Министрдің де уәжі орынды. Деген­мен Қазақстанда дайындалған заң жобалары мен тұжырымдама­лары­ның барлығы дерлік ресми тілде әзір­леніп, одан кейін ғана мемлекеттік тілге аударылатыны жасырын емес. Демек, қазақ тілінде әзірлейтін маман тапшы. Яғни, заңгерлердің тілі – орыс­ша. Ресми тілде даярланған заң мәтін­дерін мемлекеттік тілге аудару үшін олар аудармашылардың көмегіне жүгінуге әзір. Сенатор осыны айтып күйінеді.
«Кез келген заң ең алдымен, мемле­кеттік тілде әзірленуі тиіс. Өкінішке қарай, біздің елімізде ресми құжаттың барлығы дерлік ресми тілде дайында­лады. Содан кейін ғана мемлекеттік тілге аударылады. Осы уақытқа дейін қазақ тілінде дайындалған екі-ақ заң бар. Ресми тілден қазақ тіліне аударыл­ғаннан кейін оның кемшіліктері де болады. Яғни, аударма тілде шала­ғайлық көп.
Осыған орай, өткен аптада Мәжі­лісте Үкімет сағаты өтті. Онда Әділет министріне осы мәселені төтесінен қойдық. Өкінішке қарай, министр біздің сауалымызға нақты жауап бер­мей, бұлтарып кетті. Екі тілде әзірленеді деген – ең алдымен, мемлекеттік тілде дайындалады деген сөз емес. 27 жылда заң мәтіндері мен тұжырымдамаларын мемлекеттік тілде дайындауға не кедергі? Ынта жоқ па, ықылас танытпай отыр ма? Кез келген елде заңның түп­нұсқасы сол елдің мемлекеттік тілінде болуы тиіс. Көрші мемлекеттердің барлығын алып қараңыз. Өзбекстан өзбек тілінде, Қырғызстан қырғыз тілінде әзірлейді. Ресми тілде әзірлеп отырған біздің ел ғана. Министр екі тілде жұмыс жүргізіліп жатқанын айтты. Онысы да дұрыс. Заң екі тілде ұсынылатыны рас. Әңгіме бұл жерде заңның түпнұсқасында болып тұр. Түпнұсқа – орыс тілінде. Аударма – қазақ тілінде. Қазақ тілді заңгерлер жоқ емес. Мықты мамандар жетерлік. Ен­деше, неге мемлекеттік тілде әзірле­меске?!. Мұхтар Әуезов «Абай жолын» орыс тілінде жазған жоқ. Ұлы жазушы­ның бұл шығармасын әлем тілдеріне түпнұсқадан, яғни қазақ тілінен аударды. Біздің айтқымыз келгені де – осы» дейді.
Сенатордың айтуынша, Көші-қон мен Мақта туралы заң ғана мемлекеттік тілде әзірленген. Ал 27 жылда қаншама заң мәтіндері мен тұжырымдамалары талқылаудан өтті. Қоғамдық тыңдаулар өткізілді. Демек, бұған дейінгі әзірленіп келген ресми құжаттың көпшілігі дерлік ресми тілден мемлекеттік тілге аударылды деген сөз.
Сонда бүгінгі күнге дейін мем­лекеттік тіл аударма тілдің функ­циясын атқарып келгені ме? Заңның тілі ау­дарма тілмен сөйлей бере ме? Аударма тілден қашан құтыламыз? Сенатордың жанайғайын түсінетін, қолдайтын жан бар ма?
Мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеруге мемлекеттік мекемелер мүдделі болмаса, басқалардан қайыр не? Тым болмаса, осы бағытта аздап болса да ілгері жылжу ниетінің өзі болмауы қалың қазақты қатты ойға қалдырады. Әлде, қазақ тілі ештеңеге жарамсыз ба?!.

Гүлзина БЕКТАС