Қарағұсова және қазақ тілі

Тәуелсіздік алып, егемен ел болғанымызға 30 жылға жуық уақыт өтсе де, шеше алмай келе жатқан бір мәселеміз бар. Ол – тіл. Мемлекеттік жиындар мен іс-шаралардың ресми тілде өтетіне ет өлді. Шенділеріміз қазақша сөйлесе алақайлап қуанып, өз-өзімізді қоярға жер таппай қалатынымыз да содан болса керек. Бірақ ол шенділер бірде күлдіреді, бірде бүлдіреді…

Сөз жоқ, белсенді…
Сондай жанның бірі – Гүлжан Қарағұсова. Ұзақ жылдар мем­лекеттің еңбек және әлеуметтік қорғау саласына тікелей жауапты болған Гүлжан Жанпейісқызы қазір – Мәжіліс депутаты. Алайда 1994 жылдан бері (Президенттің экономикалық реформа жө­ніндегі кеңесшісі) мемлекеттік қыз­мет мінберінде жүргеніне қара­мастан бір ауыз қазақша үйрен­беген. Осы тіл жағы кем­-шін де­месеңіз министр кезінде (22.11.2001-12.07.2007) біраз ша­руаға білегін сыбанып арала­су­дай-ақ араласты. Кейін ве­дом­стводан кетіп, «Атамекен Одағы» Қазақстанның Ұлттық экономика палатасында да (пре­зидиум мү­ше­сі), Сенатта да, Мәжілісте де депутат болды. Парламенттің осы екі палата­сында да оған қаржы мен бюджет комитетінің басшы­лығы сеніп тапсырылған. Сол өкілетін пай­далана отырып, талай шендіге ұрсып та алатын. Кейде сипай қамшылап жеткізеді. Мәсе­лен, Тамара Дүйсеноваға айт­-қаны бар.

2014 жыл. 21 сәуір. Қарағұсова Мәжілістегі Үкімет сағатына кел­ген сол кездегі Еңбек және ха­лық­ты әлеуметтік қорғау ми­нистрі Тамара Дүйсеноваға әб­ден тиісті.
«Тәуелсіздік алғанымызға 23 жыл болды. Министрлерге деген көзқарас өзгеру керек. Мысалы, Батыс елдерінде әлеуметтік ми­нистрдің мәртебесі қаржы ми­нистрінен де жоғары тұрады. Әрине, әлеуметтік министр бар мәселені бір өзі шеше алмайды. Сол себепті, өзі де ұйықтамайтын, өзгелерді де ұйықтатпайтын адам болуы керек. Бір жағынан бұл жұмыстың ауыр екенін түсіне отырып, Тамара Қасымқызына алғыс айтып, құттықтаймын. Ал екінші жағынан мен оған «Тамара, өзіңді өзгерт!» дегім келеді. Сен Премьер-министрден бастап бәріне ұйқы берме. Себебі, сіз зейнеткерлер мен мүгедектердің бүкіл ауыртпалығын ұстап отыр­сыз» деген сол жолы Қарағұсова «сен» мен «сізді» араластыра со­ғып.

2010 жыл. 20 мамыр. Осы күні Парламент депутаттары шағын несие беретін ұйымдардың ісін сынға алған.
«Дәл осы дағдарыс жыл­дарында банк секторының құл­дырауы байқалады. Депозиттер­дің көп бөлігі шағын несие беру ұйымдарына қарай ауып кетті. Біріншіден, ондай ұйымдардың жұмысын қаржылық бақылау агенттігі реттей алмай отыр. Екін­шіден, көлеңкелі ақшаға қатыс­ты ешқандай мониторинг жүр­гі­зіл­мейді. Қалалық шағын несие беру ұйымдарындағы пайыздық мөл­шерлеме екінші деңгейлі банк­терге қарағанда тым жо­ғары. Не­сие рәсімдеудің тым қарапайым­дылығы да клиент тарта түседі. Әрине, бүкіл микроұйымдарды жаман деуге бол­май­ды, бірақ дәл осы саланың елді дүрліктіріп жатқаны рас» деген болатын Мә­жі­лістегі Қаржы және бюджет комитетінің төрағасы.
Бұл мәлімдемесімен депутат мәселені біржақты ете алған жоқ. Аталған проблема әлі күнге өзекті күйінде қалып отыр. Себебі, микронесиелеу нарығы қазір «онлайн-несиеге» айналып, өңін аударған. Дәл осы онлайн не­сиелеуге қатысты «Айқын» га­зетінде биылдың өзінде екі рет мақала жазылды: («Онлайн несие орға жықпай ма?». 16.03.2018. Абай Аймағамбет, Кәмила Дүй­сен) және «Онлайн-несие оңдыра ма?». 21.04.2018. Гүлнар Жұма­байқызы.)

2017 жыл. 16 қаңтар. Бұл жолы Қарағұсова салық органдарына шабуылдады. Ол тексеру жүргі­зетін салық мекемесінің қыз­меткерлері заң тәртібін жиі бұ­зады деп есептейді.
«Мемлекеттік кірістер жүйе­сінде жұмыс істейтін қызмет­керлердің біліктілігін арттыру, әрекет ету мен шешім қабылдау кезіндегі жауапкершілігін кү­шейту қажеттігін айтқым ке­леді. Солар жіберген қателіктен заңды жақсы білетін салық тө­леушілер зардап шегуде. Салық мекемесінің қызметкері бірінші кезекте салық төлеушінің кө­мек­шісі екенін тү­сінуі керек. Ал олар керісінше, өздерін көп жағ­дайда «айып­таушы» ретінде ұстайды» деп сөкті ол.
2018 жыл. 5 ақпан. Бұл жолы Гүлжан Қарағұсова Ұлттық банкке үндеу тастап, шындыққа тіке қарауға шақырды. Әңгіме ауаны – криптовалюта жайында.
«Біз криптовалютаны қабыл­даймыз» деп жатқан ұйымдар, инфрақұрылымдар, сауда меке­мелері бар. Сондықтан шындық­қа тіке қарау қажет. Қазір тіпті көп­теген мейрамханалардың өзі электронды ақша арқылы сауда жүргізуде. Қаласақ та, қаламасақ та криптовалюта бүгінгі таңда екі функцияны атқаруда – төлем және жинақтау» деді.

2018 жыл. 8 ақпан. Мәжілістегі пленарлық отырыста депутат Қарағұсова Премьер-министр­-дің атына тікелей сауал жолдап, әлеуметтік сала жұмысшы­лары­ның жалақысын көтеруге қатыс­ты шара қолдануды сұрады.
«Біздің сауал әлеуметтік са­ладағы азаматтар жалақысының төмендігіне байланысты. 2008-2010 жылдардағы әлемдік қаржы дағдарысы Қазақстанның эконо­микасына теріс ықпалын тигізді. Сондықтан 2009 жылы бюджет мүмкіндігінен тыс негізсіз эко­номикалық мөлшер – базалық лауазымдық қызметақы енгізілді. 2011 жылы енгізілген сол мөлшер 7 жыл бойы еш өзгеріссіз қалып келе жатыр. Бұл орайда базалық лауазымдық қызметақыны заң­мен бекіген айлық жалақының минималды мөлшерімен ауыс­тыруды ұсынамын. Ондай жағ­дайда адамның еңбегі барынша объектив бағаланып, анық фак­торлар арқылы реттеледі. Осы сауалымызға орай мәселенің шешімін тауып, жауапты жаз­баша түрде қайтаруларыңызды сұраймыз» деді ол.
Бұдан бөлек, депутат зей­нетақы жинағын мерзімінен бұ­рын алу туралы;
Теңгенің рубльге қатынасы туралы;
Салық кодексінің талқы­ла­нуына байланысты;
Дәрігерлер мен мұғалімдердің төмен жалақы алатынына қа­тысты;
Бір жылдық бюджетке ауысу жайлы өзекті мәселелер көтеріп, көзге түскен. Бірақ ол бұл мә­лімдемелердің барлығын орыс тілінде айтты. Оған қарағанда Мәжіліс депутаттары Наринэ Микаелян, Ирина Унжакова, Геннадий Шиповских біраз тіл сындырып қалған. Гүлжан Қара­ғұсова атақты «тіл дауына» ұрын­бас бұрын да бір-екі мәрте шудың ортасында қалған. Соның бірі – депутаттардың баспана­сына қа­тысты мәселе-тұғын.

«Біздің Кеңес одағында…»
2016 жылы жаңа сайланған депутаттар Астанаға қоныс ауда­рып, олар түгелге жуық «Пекин Палас» қонақүйіне орналасты­рылған еді. Елордадағы қымбат қонақүйдің депутаттар менші­гіне берілуі қоғамда шу тудырды. Осыған орай біздің кейіпкеріміз де мәлімдеме жасады.
«Бұл жерде заң бұзылған жоқ. Олар (депутаттар) сонда тұрады, өйткені Конституция бойынша оларға пәтер ұсынылуы керек. Әзірге пәтер берілген жоқ, себебі барлық депутат келіп үлгермеді. Адам ол жерде дұрыстап өмір сүру үшін пәтерлерді тазалау керек» деген еді «су жаңа» депутат. Ал журналистің «Неге «Пекин Па­лас»? Оған қарағанда сәл арзаны болмай ма?» деген сауалына Қарағұсова қатты ашуланды. «Құпия мәліметтерді білетін лауазымды тұлға бірнеше сағатқа қана жалдайтын арзан пәтерде тұруы керек пе сонда? Пәтер жалдау үшін бюджетте қаржы қарастырылған. Қай елде бол­масын жоғары деңгейлі адам­дардың өмір сүру қалпын белгі­-леп беретін талаптар бар. Кімнің тұрмысы жақсы болса, жұмысты да солай істейді» деген ол. Әсіресе, соңғы сөзі іле-шала ел арасында хитке айналып кетті. Бірақ кейін осы сөзі үшін қайта жауап беріп, ақталуына да тура келді. Алайда өз дегенінен қайта қойған жоқ.
2016 жылдың мамыр айын­да тағы бір даулы мәлімдеме жа­сап, сын жебесінің астында қал­ды. Журналистердің өзінің сөзін өз­гертіп жіберетініне налыған де­путат, біраз БАҚ өкілін шала­сауатты деген еді. «Қазір өкініш­-ке қарай көптеген елдердегідей кон­текстен кесіп алып, оны са­рап­­тамайтын (анық-қанығына жет­пей) үрдіс қалыптасты. Жал­пы, сіздер, журналистер ең мық­ты са­раптамашы болуларыңыз ке­рек қой. Мен осыны әрдайым айтып келемін. «Поэтому у нас
в Совет­ском союзе профессия журна­листа пять лет, а вообще сна­чала получает базовую про­фессию. Он международник или экономист, или юрист и потом только ста­но­вится образовате­лем» деген еді депутат. Келмеске кеткен Кеңес одағын «біздің ел» деп сипатта­ған Қарағұсованың бұл сөзі сол күйі түсініксіз қалды.
Бәрін айт та бірін айт, Гүлжан ханымның ең хитке айналған сөзі биылғы жылдың еншісінде екен. Мектеп бағдарламасына бірінші сыныптан ағылшын тілін енгі­-зуге қатысты қазақша пікір біл­діремін деп, көптің күлкісіне қалды.
«Мен көзқарас тіл керек. Бірақ бірінші кластан кашан ол әлі жақ­сырақ тексеру керек. Ар кішкен­-тай бала бир бала жаксы. Сол тілі жақсырады. Ал бир бала окинши орай» деген депутат сөзін ешкім түсіне алған жоқ. Танымал әзіл­кеш Қайрат Әділгерейдің депу­татқа жасаған пародиясын әлеу­меттік желіден көріп, езуге күлкі де үйірілді. Бірақ бұл сірә, күлетін де жағдай емес… Қарағұсова бұған дейін де осылай қазақша шала-шарпы сөйлеп жүріпті. Соның бірі – 2015 жылдың тамыз айында болған. Халық қалаулысы елімізде жеңіл өнеркәсіптің дамуына қатысты ойын жеткізуге тырысып баққан.
«Мынау біздікі өзінікі өндірісті ол сапасы… қымбат та емес та, он алуы керек. Сол мәселені біз қазір шешелеміз. Хатты жазамыз. Бір мақаланы жазамыз. Егер ешкім білмесе мына жерге келсін, қара­сын. Бәрі автоматизированный сіз көрдіңіз ба. Производительность труда Президент айтып атыр неше рет, мынау қалай производи­тель­ност жоғары» деп салды.
Желіде депутатты айыптаған да, жақтаған да жазбалар жа­рияланды. Әрине, алғашқысының саны да, салмағы да басым. Бірақ депутат өз атына айтылған сын­ның ешбірін қабылдамайды екен. «Мен әлеуметтік желідегі әңгі­мелерге назар аудармаймын. Өйт­кені менің уақытым жоқ. Көп жұмыс істейтіндер желіні аз пай­даланады» дейді. Жұмысқа көп көңіл бөлгені, елдің мұңын ойлағаны абзал іс, әрине. Бірақ ана тілін қолдануына қатысты айтылған сындарға көңіл бөл­-меуі, одан нәтиже шығаруға асық­пауы – ұлттық мүдде тұр­ғысынан жауапкершілігінің аз­дығын аңғартатындай.

Абай Аймағамбет