باستى باعىت – تسيفرلاندىرۋ

قازاقستان ازاماتتارىنىڭ تولقۇجاتتارىن لاتىن قارپىنە كوشىرۋ 2021 جىلى باستالادى. بۇل جايلى باقىتجان ساعىنتاەۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن ۇكىمەت وتىرىسىندا جارييا ەتىلدى. جيىندا ۇكىمەت مۇشەلەرى مەملەكەت باسشىسى بەرگەن تاپسىرمالاردىڭ ورىندالۋ بارىسىن قارادى. سونداي-اق قاڭتارداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدىڭ الدىن الا قورىتىندىلارىن تالقىلاپ, شىمكەنت اگلومەراتسيياسىن اۋماقتىق دامىتۋدىڭ وڭىرارالىق سحەماسىن بەكىتتى.

دەنساۋلىق ساقتاۋ, بىلىم بەرۋ جانە جۇمىسپەن قامتۋ جۇيەلەرىن تسيفرلان­دىرۋ ۇكىمەتتىڭ 2018 جىلعى قىزمەتىنىڭ باسىم­­دىق­تى مىندەتتەرى قاتارىندا بولماق. وسى­عان وراي, الدىمەن ۇكىمەتتىڭ الەۋ­مەت­­تىك قاناتىنداعى مينيسترلىكتەر باس­شى­لارى ەلباسى قويعان مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان جوسپارلارىن ورتاعا سالدى.

ۇكىمەت وتىرىسىندا العاشقى دەبيۋتىن وتكىزىپ, جاڭا لاۋازىمىندا بايانداماسىن جاساعان ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترى مادينا ابىلقاسىموۆا 2018 جىلعى جۇمىسىنىڭ نەگىزگى باسىم­دىقتارىن بەلگىلەپ, جاڭالىق­تارى­مەن بولىستى. بۇل رەتتە قازاقستان پرەزي­دەن­تىنىڭ وزىن-وزى جۇمىسپەن قامتى­عان حالىق­تى راسىمدەۋ بويىنشا تاپسىر­ما­لا­رىن ىسكە اسىرۋعا باسا نازار اۋدارىلادى. ماسەلەن, ونىڭ ايتۋىنشا, ۇلتتىق زاڭنا­ما­دا العاش رەت «وزىن-وزى جۇمىسپەن قامتى­عان» ۇعىمى بەكىتىلمەك. بۇل ۇشىن بەيرەسمي جانە وزىن-وزى جۇمىسپەن قامتى­عان­داردىڭ قىزمەتىن زاڭداستىرۋ (لەگا­لي­زا­­تسييا) ماسەلەلەرى جونىندەگى جاڭا زاڭ جوبا­سى ازىرلەنەدى. ونىڭ اياسىندا وز بەتىن­شە ناپاقا تاۋىپ جۇرگەن ازامات­تار­دىڭ قىزمەتىن مىندەتتى ارى جەڭىلدىكپەن تىر­كەۋ ەنگىزىلەدى.
– وزىن-وزى جۇمىسپەن قامتىعانداردى «كولەڭكەدەن» شىعارۋ جانە سالىقتىق اكىمشىلەندىرۋدى جەڭىلدەتۋ ۇشىن سالىق­تىق ىنتالاندىرۋ شارالارى قاراستىرى­لادى. سونداي-اق ۇزدىك حالىقارالىق تاجىريبە­لەر­گە سايكەس, بارلىق زاڭدار مەن نورما­تيۆ­تىك قۇقىقتىق اكتىلەردە «وزىن-وزى جۇمىس­پەن قامتىعاندار» (وجق) بىرىڭعاي ۇعى­مى انىقتالادى, – دەدى مادينا ابىلقاسىموۆا.
ەكىنشىدەن, «بەيرەسمي جۇمىسپەن قام­تىل­عان حالىقتى راسىمدەردى ەل ەكونو­مي­كا­سىنا جانە مىندەتتى الەۋمەتتىك مەدي­­تسينالىق ساقتاندىرۋ (مامس) جۇيەسىنە تارتۋ بويىنشا جول كارتاسى ىسكە اسىرى­لادى». ۇشىنشىدەن, وجق بول­عان حالىق­تى وقىتۋ جانە ونىمدى جۇمىس­پەن قامتۋعا تارتۋ قامتاماسىز ەتىلەدى. ناتي­جەسىندە, «مامس-تى ەنگىزۋدى باستاۋعا بيىل-اق تولىق­قاندى دايىندىق قامتاماسىز ەتىلەدى».
مينيسترلىكتىڭ جۇمىسىنداعى كەلەسى باسىمدىق – جاڭا تسيفرلى ەكونوميكا مەن ساپالى جۇمىس ورىندارىن اشۋ ۇشىن قاجەتتى بىلىكتىلىك-داعدىلاردى دامىتۋ بولماق. كاسىبي ستاندارتتار مەن سايكەس بىلىم بەرۋ باعدارلامالارى جاڭارتىلادى, كاسىپورىندارمەن بىرگە ەكونوميكا سالالارى اراسىندا ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ اعىمدارىن باسقارۋ بويىنشا جول كارتالارى ىسكە اسىرىلادى. سونداي-اق ونىمدى جۇمىسپەن قامتۋ جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جالعاسىن تابادى. ونى ىسكە اسىرۋعا 2018 جىلى 87 ملرد تەڭگە قاراس­تى­رىلعان, 571 مىڭ ادامدى قامتۋ جوسپارلانعان.
«ەكونوميكانىڭ جاڭا ارى پەرسپەك­تيۆ­تى سالالارىنا شەتەلدىك جۇمىس كۇشىن تارتۋدى ىنتالاندىرۋ بويىنشا شارالار قابىلدانادى. سونداي-اق 2018 جىلى الەۋمەتتىك-ەڭبەك سالاسىن تسيفرلان­دى­رۋ­عا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى. بيىلعى 1 قاڭ­تاردان ەلەكتروندى ەڭبەك بيرجاسى جۇمىس ىستەي باستادى. وعان جەكە جۇمىس­پەن قامتۋ اگەنتتىكتەرى مەن ينتەرنەت الاڭ­دارىن قوسا العاندا 200-دەن استام جۇمىسپەن قامتۋ قىزمەتتەرى قوسىلدى. بيىل وسى ەلەكتروندى ەڭبەك بيرجاسى اياسىن­دا ەڭبەكپەن قامتىلعانداردىڭ سا­نىن ەكى ەسە ارتتىرۋدى جوسپارلاپ وتىر­مىز», – دەدى م.ابىلقاسىموۆا.
بىلىم جانە عىلىم مينيسترى ەرلان ساعاديەۆ وز بايانداماسىندا مەملەكەت باس­شىسىنىڭ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرى­سىندا بەرگەن تاپسىرمالارىنا سايكەس, مەكتەپتەردە ينفورماتيكانى ەرتە جاستان وقىتۋ بويىنشا شارالار قابىلداناتىنىن مالىمدەدى.
– مىسالعا, ەگەر 2007 جىلى مەكتەپ­تەر­دە «ينفورماتيكا» پانى جەتىنشى سىنىپ­­تان باستالسا, 2014 جىلى بەسىنشى سىنىپ­­تان باستالدى. ەندى 2018 جىلى ۇشىنشى سىنىپتان باستاپ وقىتىلادى, – دەدى ول.
بۇدان وزگە, 2018 جىلى بعم بىلىم بەرۋدەگى مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋدى تولىق اۆتوماتتاندىرۋعا كوشۋدى جوسپار­لاۋ­دا: سابيدى بالاباقشاعا اۆتوماتتى تىركەۋ­دەن باستاپ, عالىمداردىڭ رhD اتا­عىن راستاۋعا دەيىن ينتەرنەت ارقىلى جۇر­گى­زىلەدى. بيىل پاۆلودار مەن شىمكەنت قالا­لارىندا «تسيفرلى بىلىم بەرۋ» پيلوت­تىق جوباسى ىسكە قوسىلادى, ول قاعازسىز ەسەپ بەرۋگە جۇز پايىز كوشۋدى كوزدەيدى. مۇنىڭ سىرتىندا قازاقستان عىلى­مىنىڭ بىرىڭعاي اقپاراتتىق جۇيەسى ازىرلەنەدى.
دەنساۋلىق ساقتاۋ ۆيتسە-مينيسترى الەكسەي تسوي 2018 جىلى وزدەرىندە دە باسىم­ باعىت – سالانى تسيفرلان­دى­رۋ بولاتىنىن اتاپ وتتى. ونىڭ مالىمە­تىن­شە, قاراعاندى, اقمولا, قوستاناي, باتىس قازاقستان وبلىستارىندا
1 قاڭتاردان باستاپ مەديتسينالىق قۇجات­تاما­نى قاعاز­سىز جۇرگىزۋ بويىنشا پيلوتتىق جوبا ىسكە قوسىلدى.
قىسقا مەرزىمدە مامس-تى ەنگىزۋدى قامتاماسىز ەتۋ ۇشىن مينيسترلىك قاعازسىز دەنساۋلىق ساقتاۋعا كوشۋدىڭ جاڭا جوسپا­رىن ۇسىنادى. وعان سايكەس, 2018 جىلعى 1 ساۋىردەن باستاپ, وڭتۇستىك قازاقستان, ماڭعىستاۋ جانە پاۆلودار وبلىستارىندا جانە الماتى قالاسىندا دەنساۋلىق ساق­تاۋ ۇيىمدارى قاعازسىز دەنساۋلىق ساقتاۋ­عا اۋىسادى. 1 شىلدەدەن باستاپ, بۇل ۇردىس جامبىل, سولتۇستىك قازاقستان, قىزىل­وردا جانە اتىراۋ وبلىستارىن قامتيدى. 1 قازاننان استانا قالاسى, الماتى, اقتو­بە جانە شىعىس قازاقستان وبلىستا­رى وسى قاتارعا قوسىلىپ, قۇشاق-قۇشاق امبۋ­لاتورييالىق كارتالاردان, باسقا دا قاعاز بەن سييانى قاجەت ەتەتىن قۇجاتتاما­دان باس تارتادى.
ۆيتسە-مينيستر قولعا الىنعان شارا­لار­دان كۇتىلەتىن اسەر تۋرالى ايتتى. مەديتسينالىق اقپاراتتىق جۇيەلەردى (ماج) ىقپالداستىرۋ ارقاسىندا ەلەك­ترون­دى دەنساۋلىق پاسپورتى كومەگىمەن دارى­گەرلەر سىرقاتتىڭ دەنساۋلىق جاع­دايى­­نىڭ تولىق كورىنىسىن كورە الادى. ال­دىن الا ونلاين تىركەلۋ ارقىلى ەمحا­نا­لارداعى كەزەك ازايادى. مينيسترلىك قازاق­ستاندىقتاردىڭ «ۋچاسكەلىك دارىگەرگە بارۋ سانىن 3-تەن 1-گە دەيىن قىسقارتپاق». ناۋقاستار كونسۋلتاتسييا­نى, دارىگەردەن رەتسەپتى, ەڭبەككە جارام­سىزدىق پاراق­تا­رىن, زەرتتەۋلەر (اناليز) ناتيجەلەرىن ۇيدەن شىقپاي ەلەكتروندى پوشتامەن, نە سايتتان الا الادى.
– بۇل – شالعايداعى اۋىل تۇرعىندارى ۇشىن ماڭىزدى. ناۋقاستار دەنساۋلىق جاعدايىنا ونلاين-مونيتو­رينگ جۇرگىزۋ ارقىلى جەكە دەنساۋلىعىن قورعاۋعا بەلسەندى قاتىسا باستايدى, – دەيدى دەنساۋلىق ساقتاۋ ۆيتسە-مينيسترى.
دسم-نىڭ قاراعاندى وبلىسىنداعى پيلوتتىق جوباسى نەگىزىندە جاسالعان بولجامدىق ەسەپتەۋلەرىنە سايكەس, قولعا الىنعان شارالاردان ەلىمىز بويىنشا كەلەسىدەي ەكونوميكالىق اسەر كۇتىلۋدە. تىكەلەي تيىمدىلىك – جىلىنا شامامەن 9,5 ملرد تەڭگە, جاناما تيىمدىلىك – جىلىنا 50 ملرد تەڭگەگە جۋىق.
اقپارات جانە كوممۋنيكاتسييالار مينيسترى داۋرەن اباەۆ وز سوزىندە اقپا­رات­تىق-تۇسىندىرۋ جۇمىستارىن قالىپ­تاس­تىرۋ جوسپارلارى تۋرالى باياندادى.
– تسيفرلاندىرۋ تۇرعىسىنان تۇسىندىرۋ جۇمىستارى ارنايى ازىرلەنگەن اقپارات­تىق ستراتەگييا جانە 2018 جىلعا ارنالعان بىرىڭعاي رەسپۋبليكالىق مەدياجوسپار اياسىندا ىسكە اسىرىلادى. بىز بارلىق ىس-شارالاردىڭ PR الەۋەتىن باعالادىق, نەگىز­گى ماقساتتى توپتار مەن باستى مەس­سەدج­دەر انىقتالدى, كوممۋ­نيكاتسييا­­نىڭ وڭتايلى ارنالارى تاڭ­دالدى, – دەدى ول.
2018 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بارلىعى شامامەن 10 ملن ادامدىق اۋديتورييانى قامتي وتىرىپ, شامامەن 1,5 مىڭ تۇرلى اقپاراتتىق ونىم شىعارىلادى. بۇدان بولەك, تسيفرلاندىرۋ سالاسىندا مەملەكەتتىك ور­گان­داردىڭ اقپاراتتىق وزارا ىس-قيمى­لى­نىڭ الگوريتمى ازىرلەنەدى. 2021 جىلعا قاراي مينيسترلىك 1249 اۋىلدى جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەتپەن قامتاماسىز ەتۋدى جوسپارلاپ وتىر. قامتۋ ايماعىندا شامامەن 2,5 ملن ادام تۇرادى.
كەرەكتى مامان­دار­دى دايارلاۋ ۇشىن مينيسترلىك تسيفرلان­دىرۋ وفيستەرىندە بارلىق مەملەكەتتىك ورگان­دار­دىڭ قىز­مەتكەرلەرى ۇشىن وقىتۋ سە­مي­­نار­­لارىن وتكىزدى. پرەزيدەنت جانىن­داعى مەم­لەكەتتىك باسقارۋ اكادەميياسى, نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى جانە «زەردە» حولدينگى بازاسىندا Oracle, IBM, Microsoft سيياقتى حالىقارالىق كومپانييالاردى تارتۋ ارقىلى وقىتۋ كەستەسى جاسالدى. اقپاراتتىق تەحنو­لو­گييالاردى پايدالانۋ قۇزىرەتتەرى قاراستىرىلعان بىلىم بەرۋ باعدارلاما­لارى بويىنشا وقىتۋشىلارعا بىلىك­تىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارى وتكىزىلەدى. سونداي-اق جوو-لاردا قۇزىرەت ورتالىق­تا­رىن جانە كاسىپورىنداردا ىت كافەدرا­لا­رىن اشۋ جوسپارلانعان.
مادەنيەت جانە سپورت ۆيتسە-مينيسترى ەرلان قوجاعاپانوۆ 2017 جىلعى 26 قازاندا قازاقستان پرەزيدەنتى «قازاق تىلى الىپبيىن كيريلليتسادان لاتىن قارپىنە كوشىرۋ تۋرالى» جارلىققا قول قويعانىن ەسكە سالدى. وسى جارلىقتى جۇزەگە اسىرۋ ماق­ساتىندا 2025 جىلعا دەيىن قازاق تىلى الىپبيىن لاتىن قارپىنە كوشىرۋ جونىندە ۇلتتىق كوميسسييا قۇرىلدى.
ۆيتسە-مينيستردىڭ ايتۋىنشا, بۇگىندە قازاق تىلى الىپبيىن 2025 جىلعا دەيىن لاتىن جازۋىنا كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشىرۋ بويىنشا ىس-شارالار جوسپارىنىڭ جوباسى دايىندالدى. بىرىنشى كەزەڭ 2018-2020 جىلداردى قامتيدى. بۇل كەزەڭدە دايىندىق جۇمىستارى جانە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق بازانى جەتىلدىرۋ ىس-شارالارى جۇرگىزىلەدى. جاڭا قازاق الىپبيىندە دۇرىس جازۋ ەرەجەلەرى, IT قوسىمشا ازىرلەنەدى.
ەكىنشى كەزەڭ 2021-2023 جىلدارعا سوزىلادى. بۇل كەزەڭدە قازاقستان ازامات­تا­رىنىڭ تولقۇجاتتارى مەن جەكە كۋا­لىكتەرى, باسقا دا قۇجاتتار حالىققا جاپ­پاي لاتىن قارپىندەگى مەملە­كەت­تىك تىلدە بەرىلە باستايدى. وقىتۋ­شىلار مەن ەرەسەك تۇرعىنداردى ۇيرەتۋ ۇشىن فيلو­لوگ­تار مەن تىلشى لينگۆيست عالىم­داردى تارتا وتىرىپ, سەمينارلار مەن دارىستەر, كۋرستار ۇيىمداستىرىلادى.
ۇشىنشى كەزەڭ 2024-2025 جىلدار ارالىعىن كوزدەيدى. جەرگىلىكتى مەملەكەت­تىك ور­گان­دار­دىڭ ىس-قاعازدارىن, سونداي-اق مەملەكەتتىك باق-تى جانە مەملە­كەت­تىك باسپا باسىلىمداردى, بىلىم بەرۋ ۇيىم­دا­رى­نىڭ ىس-قاعازدارىن لاتىن قارپىنە كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشىرۋ ۇيىم­داس­­تى­رى­لا­دى. بۇگىنگى تاڭدا مينيستر­لىك قازاق تىلىن لاتىن قارپىنە كوشى­رۋ بويىنشا «تىل – قازىنا» ۇيلەستىرۋ ورتا­لىعىن قۇرۋ باعى­تىندا جۇمىس جۇرگىزۋدە.
ە.قوجاعاپانوۆ «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا «قازاقستاننىڭ قاسيەتتى گەوگرافيياسى» ارنايى جوباسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقا­نىن جەتكىزدى. 10 ايلىق جۇمىس ناتي­جە­سىن­دە كيەلى جەرلەردىڭ تىزىمى بەكىتىلىپ, جالپى­ۇلتتىق – 183, جەرگىلىكتى دەڭگەيدە 520 كيەلى ورىن تاڭداپ الىندى. «كيەلى قازاقستان» ەنتسيكلوپەديياسىنىڭ I تومى جارىققا شىعىپ, اربىر نىسان بويىنشا 3D تۋرلار جاساۋ ۇشىن ينتەراكتيۆتى-ۆيرتۋالدى كارتا ازىرلەندى. ۆۆس ارناسى­مەن بىرگە Discovery, Viasat History, National geographic ارنالارىندا كورسەتۋ ۇشىن 4 دەرەكتى فيلم جاسالعان.
– بىزدىڭ مىندەتىمىز – الەمدىك قوعام­داستىق اراسىنداعى قازاقستاننىڭ تانى­مال­دىلىعىن ارتتىرۋ, ىشكى جانە كوشپەلى تۋريزم­نىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ. تۇڭ­عىش رەت تۋريزم سەكتورى ۇلتتىق ەكو­نو­ميكانىڭ درايۆەرى رەتىندە ەنگىزىلدى, – دەپ حابارلادى ۆيتسە-مينيستر. مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ الدىندا جىو قۇرىلىمىنداعى تۋريزم ۇلەسىن قازىرگى 1 پايىزدان 2025 جىلعا قاراي 8 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋ بويىنشا مىندەتى تۇر.
وتىرىس بارىسىندا مۇنىڭ سىرتىندا ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترى تيمۋر سۇلەيمەنوۆتىڭ, قارجى مينيسترى باقىت سۇلتانوۆتىڭ, ينۆەستيتسييالار جانە دامۋ مينيسترى جەڭىس قاسىمبەكتىڭ, ەنەرگەتيكا مينيسترى قانات بوزىمباەۆ­تىڭ بايانداما­لارى تىڭدالدى. ۆيتسە-پرەمەر – اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترى ومىرزاق شوكەەۆ, «سامۇرىق – قازىنا» ۇاق باس­قار­ما توراعاسى احمەتجان ەسىموۆ, ۇلتتىق كومپانييالاردىڭ باسشى­لارى ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرى­سىنداعى ەلباسى تاپسىرمالارىن ورىنداۋعا باعىتتالعان وز جوبالارى جايىندا اڭگىمەلەدى.
تالقىلاۋدى قورىتىندىلاعان ۇكىمەت باسشىسى باقىتجان ساعىنتاەۆ بۇل ما­سە­لە­لەر ەل پرەزيدەنتىنىڭ ەرەكشە با­قى­لا­ۋى­ن­دا ەكەنىن نىقتادى. ول وسىعان باي­لا­نىس­تى ۇكىمەتتىڭ بۇرىن بەكىتىلگەن, 2018 جىل­عا ارنالعان جۇمىس جوسپارىنىڭ جو­ب­ا­­سىن قايتا قاراپ, وزەكتىلەندىرۋدى جانە ۇكىمەتتىڭ قاراۋىنا ەنگىزۋدى تاپسىر­دى.
– ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنە مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرگە, بۇگىن­گى تالقىلاۋدى ەسكەرە وتىرىپ, الدا­عى جۇماعا دەيىن ۇكىمەتتىڭ 2018 جىلعا ارنالعان, وزەكتىلەندىرىلگەن جۇمىس جوسپارىنىڭ جوباسىن ۇكىمەتكە ەنگىزۋ جۇكتەلەدى, – دەدى پرەمەر-مينيستر.

ايحان شارىپ