قارىز قايتارىمىمەن كوركەم
جالپى وتىرىستى جۇرگىزۋ ۇشىن ماجىلىس زالىنا ەنگەن پالاتا توراعاسى نۇرلان نىعماتۋليندى دەپۋتاتتار مەن جيىنعا قاتىسۋشىلار ەرەكشە قارسى الدى. نۇرلان نىعماتۋللين ەلورداداعى رەسپۋبليكالىق كارديولوگييالىق ورتالىقتا جۇرەگىنە وتا جاساتىپ, ەمدەلۋدەن ورالعان بولاتىن. حالىققا جانە ارىپتەستەرىنە قولداۋ كورسەتكەندەرى ۇشىن العىسى مەن ىقىلىس-ىلتيپاتىن بىلدىرگەن سپيكەر دەنساۋلىعىنىڭ قازىر جاقسى ەكەنىن دە حابارلادى.
ماجىلىس وسى وتىرىسىندا ماڭىزدى بىرنەشە زاڭ جوبالارىن قارادى. اتاپ ايتقاندا, قالاۋلىلار «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى كەدەندىك رەتتەۋ تۋرالى» كودەكسىنىڭ جوباسىن ەكىنشى وقىلىمدا ىلەسپە تۇزەتۋلەرىمەن بىرگە قاراپ, ماقۇلدادى. بۇل قۇجاتتىڭ بىر جاڭالىعى سول, ەندى سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتكە قاتىسۋشىلارعا تاۋارلاردى كەدەندىك دەكلاراتسييالاۋ كەزىندە ەسەپتەلەتىن كەدەندىك باجداردى بىردەن تولەمەي, كەيىنگە قالدىرۋعا نەمەسە بولىپ تولەۋگە مۇمكىندىك بەرىلەدى. وسىلايشا, وتاندىق كومپانييالار كۇردەلى كەزەڭدە قولداۋ كورۋدە: ەگەر سالىق تولەۋگە قارجىسى بولماسا, مەملەكەت ولارعا تاۋارىن ەلگە اكەلىپ, وتكىزۋگە جانە سودان تۇسكەن تابىسىنان ەسەپتەسۋگە رۇقسات ەتەدى. وسى ورايدا ماجىلىس باسشىسى كەدەن كودەكسى جوباسىمەن جۇمىس جاساۋ بارىسىندا دەپۋتاتتاردىڭ «كەدەندىك راسىمدەردى وڭتايلاندىرۋ» بويىنشا ەلباسى قويعان مىندەتتەردى باسشىلىققا العاندارىن جەتكىزدى.
– ەلباسىنىڭ ۇلت جوسپارىنداعى تاپسىرماسىنا سايكەس, كەدەندىك رەتتەۋ جۇمىستارى جاڭا تالاپقا ساي ازىرلەندى. سونىڭ ناتيجەسىندە, ەكسپورتتىق جانە يمپورتتىق كەدەن راسىمدەرىن رەتتەۋ ۇشىن بارلىق جاعداي جاسالىندى. بۇل ارينە, ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىن كوتەرۋگە, ونىڭ ىشىندە, بىزدىڭ كاسىپورىندارعا دا تيىمدى جۇمىس ىستەۋگە جول اشاتىن بولادى, – دەدى ن.نىعماتۋللين.
سونىمەن قاتار وسى وتىرىستا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى, تەلەراديو حابارلارىن تاراتۋ, اقپاراتتاندىرۋ جانە بايلانىس, اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك سالاسىندا قوعامدىق قاتىناستاردىڭ قۇقىقتىق رەتتەلۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان «اقپارات جانە كوممۋنيكاتسييالار ماسەلەلەرىنە قاتىستى» جاڭا زاڭنىڭ جوباسى ەكىنشى وقىلىمدا ماقۇلداندى. جوبا بويىنشا 6 كودەكسكە جانە 16 زاڭعا تۇزەتۋلەر ەنگىزىلەدى.
دەپۋتاتتار سونىمەن بىرگە, «كەيبىر كونستيتۋتسييالىق زاڭدارعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» كونستيتۋتسييالىق زاڭ جوباسىن قۇپتادى. ادىلەت مينيسترى م.بەكەتاەۆتىڭ تۇسىندىرۋىنشە, بۇل جوبادا بىرىنشىدەن, سوت جۇيەسى جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ۇشىن بىرقاتار تۇزەتۋلەر ۇسىنىلادى, ناقتىراق ايتقاندا, ەندى «وبلىستىق سوتتىڭ سۋدياسى لاۋازىمىنا كانديدات ۇشىن كەپىلگەرلىككە وبلىستىق سوتتىڭ سۋدياسى قول قويادى», «سوت اپپاراتىندا جۇمىس جاساعان ۋاقىت تا سۋديالىق جۇمىس وتىلىنە قوسىلادى» جانە تاعى باسقالار.
ەكىنشىدەن, زاڭ جوباسى «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى تۋرالى» كونستيتۋتسييالىق زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋدى كوزدەيدى. «كونستيتۋتسيياعا سايكەستەندىرۋ ماقساتىندا استانا قالاسىنىڭ شەگىندەگى اۋماقتا عانا قولدانىلاتىن ەرەكشە قۇقىقتىق رەجيم (اعىلشىن قۇقىعى) تەك قارجى سالاسىندا ارەكەت ەتەتىنى ناقتىلانادى. ورتالىققا بولىنگەن بيۋدجەت قاراجاتىن پايدالانۋدى باقىلاۋدى قارجى مينيسترلىگى مەن ورتالىقتىڭ باسقارۋشىسى بىرلەسىپ جۇزەگە اسىراتىن بولادى», – دەدى ادىلەت مينيسترى. بۇل رەتتە دەپۋتاتتار احقو-عا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن بولىنەتىن قارجىلاردىڭ باقىلانۋىنا قاتىستى الاڭداۋشىلىق بىلدىردى.
– ەشكىم دە, اسىرەسە, احقو ورتالىعىنىڭ باسشىلىعى وسى قارجى ورتالىعىنىڭ دەربەستىگىن – «مەملەكەت قارجىسىن جۇمساۋ ۇشىن جاۋاپكەرشىلىك بولمايدى» دەپ تۇسىنبەۋلەرى تيىس. ورتالىققا بولىنگەن قارجىنىڭ ماقساتتى پايدالانىلۋى ۇنەمى ەسەپ كوميتەتىنىڭ باقىلاۋىندا تۇرادى. باقىلاۋسىز قارجى بولماۋعا تيىس. سىزدەر مۇنى ۇمىتپاۋلارىڭىز كەرەك, – دەپ نىقتادى نۇرلان نىعماتۋللين.
سونداي-اق وتىرىستا ماجىلىس دەپۋتاتتارى قازاقستان مەن حالىقارالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكi اراسىنداعى باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي حالىقارالىق ترانزيت دالىزىنىڭ «وڭتۇستىك-باتىس» اۆتوموبيل جولدارىن دامىتۋ جوباسى ۇشىن بۇرىن بەكىتىلگەن «№ 7681-KZ قارىز تۋرالى كەلiسiمگە» №2-شى تۇزەتۋلەرگە قاتىستى جاڭا كەلىسىمحاتتى راتيفيكاتسييالاۋ بويىنشا زاڭ جوباسىنا كەلىسىمدەرىن بەرىپ, ونى سەناتقا جولدادى.
ەنگىزىلەتىن جاڭا تۇزەتۋلەر جوعارىداعى جوباعا 85 شاقىرىمدىق «كۇرتى – بۋرىلبايتال» جانە 96 شاقىرىمدىق «ۇزىناعاش – وتار» جولىنىڭ قوسىمشا ۋچاسكەلەرىن قوسۋدى كوزدەيدى. بۇل ەكى ۋچاسكەنى قارىز قارجىعا رەكونسترۋكتسييالاۋ – كولىك جۇيەسىنىڭ تيىمدى اۆتوجول ينفراقۇرىلىمىن قۇرۋدى قامتاماسىز ەتەدى جانە ەلدىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن ارتتىرۋعا ىقپال جاسايدى ەكەن.
بۇدان بولەك, قالاۋلىلار قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ گرۋزييا ۇكىمەتىنە بەرگەن مەملەكەتتىك كرەديتتەرىن قايتا قۇرىلىمداۋعا قاتىستى راتيفيكاتسييالىق زاڭ جوباسىن دا ماقۇلدادى. قارجى مينيسترى باقىت سۇلتانوۆتىڭ ايتۋىنشا, گرۋزييا ۇكiمەتiنiڭ قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ الدىنداعى بورىشى 27 ميلليون 774 مىڭ دوللاردى قۇرايدى. ول 1992-1993 جىلدارى ەكى ەلدىڭ ۇلتتىق بانكتەرى اراسىندا وزارا ەسەپ ايىرىسۋ ناتيجەسىندە پايدا بولدى جانە مەملەكەتتىك كرەديت رەتىندە قايتا راسىمدەلدى.
– قايتادان «قايتا قۇرىلىمداۋ» تۋرالى كەلىسىمگە سايكەس, ەندى گرۋزين تاراپى قازاقستان الدىنداعى بەرەشەگىن مىناداي شارتتاردا وتەيدى: بىرىنشىدەن, گرۋزييانىڭ نەگىزگى بورىشى 2,3 ميلليون دوللارلىق قازاقستاننىڭ بالامالى بەرەشەگىن قىسقارتۋ ارقىلى ازايتىلادى. ەكىنشىدەن, قالعان بورىش بويىنشا پايىزدىق مولشەرلەمە – جىلدىق 4 پايىز مولشەرىندە ساقتالادى. ۇشىنشىدەن, بەرەشەكتى وتەۋ كەستەسى مەرزىمىن وتكىزگەنى ۇشىن جينالعان وسىمپۇلدى ەسەپكە المايدى جانە پاريج كلۋبى ۇسىنىستارىنا سايكەس ۇزارتىلادى. وسىلايشا, 2017 جىلعى كەلىسىمگە سايكەس 2017-2025 جىلدارداعى كەزەڭگە گرۋزييا تاراپىنىڭ بىزگە بەرەتىن تولەمدەرىنىڭ جالپى سوماسى 37 ميلليون 997 مىڭ 815 دوللاردى قۇرايدى, – دەدى مينيستر.
وسى تۇستا ماجىلىس توراعاسى قارجى مينيسترىنە باسقا ەلدەردىڭ قازاقستانعا قايتارۋعا تيىس بەرەشەكتەرىن ۋاقىتىندا رەتتەۋ كەرەكتىگىنە نازار اۋدارتتى.
– گرۋزيندىك ارىپتەستەرمەن قارىز ماسەلەسىنىڭ رەتتەلگەنى جاقسى. دەگەنمەن بۇل ارقانى كەڭگە سالۋعا سەبەپ بولماۋى كەرەك. ويتكەنى بىرقاتار ەلدەرمەن قارىزدار بويىنشا الى رەتتەلمەگەن داۋلار بار, – دەگەن نۇرلان نىعماتۋلين ۋاكىلەتتى ورگاندارعا قازاقستانعا قارىزى بار باسقا مەملەكەتتەرمەن دە كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە كەڭەس بەردى. ول سونداي-اق قايتارىلعان قارجىلار بيۋدجەتتى تولتىرۋعا تيىستىگىن اتاپ كورسەتتى: «قارىزدى بەرە العان ەكەنسىزدەر, ولاردى ۋاقىتىندا قايتارا بىلۋلەرىڭىز دە كەرەك. وسى قاعيدات بويىنشا جۇمىس ىستەۋلەرىڭىز قاجەت», – دەپ ەسكەرتتى ماجىلىس توراعاسى.
جالپى وتىرىس سوڭىندا بىرقاتار حالىق قالاۋلىلارى مەملەكەتتىك ورگاندار باسشىلارىنا دەپۋتاتتىق ساۋالدار جولدادى.
ايحان شارىپ
