Инвестицияға «сүйкімді» сала

Дүниежүзілік банктің құрамына енетін Халықаралық қаржы корпорациясы (IFC) жақында «Климаттық бизнеске арналған нарық құру» атты баяндамасын жариялады. Онда климаттың өзгеруіне қатысты Париж келісімін жүзеге асыру аясында «жасыл экономиканы» дамытатын жеті негізгі сала анықталған. Жеке сектордан инвестиция тартуға қауқарлы бұл салаларға: сарқылмайтын энергетика, күн энергиясынан алынатын автономды қуат көздерін өндіру, агробизнес, «жасыл  құрылыс», қаладағы транспорт, сумен жабдықтау және қаладағы қалдықтарды басқару кіреді.

Баяндамада климаттық өзге­ріс­терге байланысты осы секторлардағы жо­баларға қазірдің өзінде 1 трлн АҚШ дол­ларына жуық инвестиция салын­ғаны айтылған. Бірақ тағы бір трлн дол­лардың инвестциясы дамушы на­рық­тардағы бизнеске жасалып жатқан жағ­дайларға тікелей байланысты бол­мақ. IFC болжамына сәйкес сар­қыл­май­­тын энергетикаға 2040 жылға дейін 11 трлн доллар, 2025 жылға дейін «жа­сыл» құры­лысқа 3,5 трлн доллар, сумен қамтамасыз ету саласына 2030 жыл­ға дейін 13 трлн доллар инвес­ти­ция құйылуы мүмкін.
Әлемдік бұқаралық ақпарат құрал­дарына пікір білдірген IFC бас дирек­то­ры Филипп Лэ Уеру жеке сектордың кли­маттық өзгеріс­терге қарсы күресте зор рөлге ие екенін айтқан.
– Жеке секторда инновация мен құ­рал­дар және қаржыландыру мүм­кін­діктері бар. Біз жеке сектордан көп мөлшерде инвести­ция тарта алмыз. Бі­рақ ол үкімет тарапынан жасалатын ре­формалар мен инновациялық биз­нес-үлгілерді қажет етеді. Соңғы екеуі жаңа нарық құрып, қажетті инвес­ти­ция көлемін тарта алады, – деді ол.
Корпорация ұсынған есеп баян­да­ма­­сын­да болашақта Шығыс Азия мен Ты­нық мұхиты аймағы климаттық ин­теллектуалды технологияларға деген әлемдік сұранысты арттырушы негізгі фактор болатыны көрсе­тіл­ген. Со­ны­мен бірге, дамушы нарықтар­дағы, оның ішінде көш бастайтын Қытай мен Үндістанда бұдан былай қайта қал­пына келетін энергия көздеріне сұра­ныс көбейе түседі. Қазіргі кезде Қы­тай – осы салада алдыңғы қатарда тұр­ған ел. Жапония – шатырға қойылатын немесе басқа да кішігі­рім күн энергиясын алуға болатын жоба­ларға қаражат құю жағынан екінші орында. Ғаламдық масштабты алып қа­райтын бол­сақ, күн және жел энер­ге­тикасының 2020-2040 жылдар ара­лы­ғындағы инвести­ция­лық әлеуеті 6 трлн АҚШ долларына жетеді екен. Оның жартысына жуығы – біз айтқан Азия және Тынық мұхиты аумағына тие­сілі.
Азия сөз етілген баяндамада Қа­зақ­­­стан да назардан тыс қалмапты. «Қа­зақстандық электроэнергияның 70 пайыздан астамы ескі көмір құрыл­ғы­лар арқылы өндіріледі. Көмірқышқыл газының 80 пайызын қоршаған ортаға шы­ғаратын да – энергия секторы. Еу­ропалық қайта құру және даму банкі (ЕҚДБ) қалпына келетін энергия көз­дері туралы заңнама мен тұрақты энер­гетикалық қызметті жоспарлау бойынша Үкіметпен бірігіп жұмыс іс­теді. Естеріңізде болса, былтыр еліміз «Жасыл экономика туралы» заңға өз­гер­тулер мен толықтырулар енгізу ар­қы­лы баламалы энергия көздерін қар­жыландыруға кедергі келтіріп кел­ген факторлардан арылған еді. Нәт­и­же­сінде, ЕҚДБ бірнеше жобаны қар-­жы­­­ландырып үлгерді. Соның бірі –
Жамбыл облысында орналасқан «Бурное Солар» күн электр стансасы (КЭС). Оның қуаттылығы – 50Мвт. IFC ұйы­мының ха­бар­­лауынша, станса ЕҚДБ арқ­ылы қар­жы­ландыруға қол жет­кіз­геннен кейін, өзінің мүмкіндігін екі есе ұлғайтып, Орта Азиядағы қалпына ке­летін энергия көзінің ең ірі ген­е­ра­торына айналады. Одан бөлек, 50 МВт қуат беретін «Байқоңыр Солар» КЭС мен Ақмола облысындағы 10МВт «Ас­тана EXPO – 2017» жел электр стан­сасы да аталған банк арқылы инвес­тиц­ия тарт­қан.
Елімізде соңғы кездері агро­сек­тор­ды дамыту қолға алына бастады. IFC баян­дама­сына қарап отырып, мұ­ның әлемдік тенден­ция екеніне көз жет­кізесіз. Әрине, азық-түлікті тұтыну дең­гейі жоғары болғандықтан, оған де­ген сұраныстың да басым екені дау­сыз. Бірақ соған сәйкес, ауыл шаруа­шы­лығы да үздіксіз дамып, жетіліп отыруы тиіс. Оған қосымша қа­ра­жат қажет.
Ғаламдық болжам бойынша 2050 жыл­ға қарай жер бетіндегі адам саны 9 мил­лиардқа жетеді. Алдағы 15 жылда азық-түлік сұранысы әлем бойынша 20 пайызға артпақ. Әсіресе, Оңтүстік Аф­рика мен Оңтүстік-Шығыс Азия ау­ма­ғында ең жоғары өсімді байқай­тын боламыз. Одан бөлек, климаттың өз­герісі агросекторға кері ықпал етуі мүм­кін. Мысалы, құрғақшылық, су тас­қыны, сел, жабайы өрт, жылу тол­қын­дары секілді табиғи апаттар фер­мер­лердің еңбегіне едәуір қауіп төн­діріп тұр. Мұның барлығына тосқауыл бола­тын не нәрсе?
«Климаттық бизнеске арналған на­рық құру» баяндамасында IFC «азық-түлік пен ауыл шаруашылығы на­рығы – әлемдегі ең алпауыт нарық­тың бірі» деп көрсеткен. Өйткені ондағы қаржы айналымы 5 трлн АҚШ дол­ларын құрайды. Тұтынушылардың 10 пайыз шығыны да осы саланың өнім­дерін сатып алуға жұмсалатын кө­рінеді. Қарап отырсақ, 2004-2013 жыл­дар аралығында салаға құйылған инвестиция көлемі үш есеге өскен. Ауыл шаруашылығынан әлемде 500 мил­лионға жуық кішігірім фермалар күн көріп отыр. Сондықтан бұл сала­ның өнімділігі, тұрақты дамуы мен пай­да табуының әлеуметтік маңызы зор. Себебі, сол арқылы әлемдегі ашар­шылық, жұмыс­сыздық секілді бірнеше проблеманың түйіні шешілуде. Бұл, әсіресе, дамушы нарық үшін тұрақты өсім қалыптастыру жолында өте маңыз­ды рөлге ие.
Жоғарыда айтып өткен мәселелер ауыл шаруашылығындағы иннова­ция­ның қолданысын кеңейтуге итерме­лей­ді. Атап айтар болсақ, халықаралық дең­гейде үлкен қолдауға ие болған «climate-smart ауыл шаруашылығы» атты модель сектордағы жаңа техно­ло­гиялардың әсерінен пайда болды.
Бұл – қоршаған ортаға бөлінетін зиян­ды қалдықтарды азайтатын және тұ­рақты өнім алуға көмектесетін тә­жіри­бе­лер жиынтығы мен бизнес-үлгі. Оның мақ­саты – жылыжайдан бөлі­не­тін газдар­дың көлемін азайтып, азық-тү­лік қауіп­сіз­дігін сақтау. Мұны Мем­лекет бас­шысы Нұрсұлтан Назарбаев­тың өзі де бірнеше рет тілге тиек еткен еді. Тіпті еліміздегі ислам­дық қаржы­лан­дыру жүйелері де агро­сек­торды ин­вестициялауға ұмтылуда. Демек, елдегі бастамалар әлемдік тенден­ция­мен үн­дестік тауып, қатар дамуда. Мұның бар­­лы­ғын «жасыл экономикаға» апа­рар жол­дың бастауы деп білеміз.

Бегім СҰЛТАН