Сүт сапасын саралай білесіз бе?

Отандық өнімді қолдау саясаты еліміздегі ірілі-ұсақ көптеген компанияларға дем бергені анық. Олардың алды өз өнімдерін экспортқа шығарып жатса, енді бірі аймақтағы бәсекелестікке төтеп бере алатын нарық субъектілеріне айнала бастады. Осы тектес өндірушілер өңдеуші өнеркәсіпте де еңсесін тіктеп келеді. Соның ішінде, Алматы аумағында нарықтың 20-25 пайызын игеріп отырған «Адал» компаниясы да бар. Журналистерге арналған пресс-тур барысында компанияның бесжылдық даму бағдарламасын жүзеге асыру арқылы мега-ферма мен жаңа сүт зауытын біріктіретін кластер құрып отырғанына көз жеткіздік.

Жалпы, бұл мақсатты жүзеге асыру үшін 5 млрд теңгеге жуық ин­вестиция тартылған. Оның 2,5 млрд теңгеден астамы сүт зауы­ты­ның құры­лысына жұмсалса, мега-фер­ма­­ны құру үшін 5 жылға 6 пайыздық мөл­шер­лемемен «ҚазАгро Қаржы» ар­қылы 1,6 млрд теңге несие алын­ған. Фер­­­мадағы озық техно­ло­гиялар зауыт жұ­мысының ілгері­леуі­не айтарлықтай әсер етеді. «Адал» Агро­өнеркәсіп кешенінің бас ди­рек­торы Серік Смаиловтың айтуынша, сиыр қо­ралар италиялық техноло­гия­мен жабдық­талған.

– Сиырлар бұрынғыдай шын­жыр­ға бай­ла­нып тұрмайды. Қора­дағы астауларда жы­­лыту жүйесі, са­баннан жасалған мат­рас­тар, авто­матты түрде массаж жасайтын шөт­­келер, тіпті микроклиматты сақтауға ар­­налған вентиляция жүйесі мен душ бар. Сиыр үшін ең ыңғайлы тем­пература – 60С мен +60С градус бол­ған­дықтан, біз қораны да салқын тем­пературада ұстап тұруға ты­ры­­са­мыз. Таң қаларлығы, осы техно­ло­гия­ны енгізген соң сиырлар да көбірек сүт бере бастағанын бай­қадық. 2014-2017 жыл­дар ара­лы­ғында сиырдың сүттілігін 5 мың тон­надан 7,5 мың литрге дейін жет­кіз­дік. 2019 жылға дейін бұл көр­сет­кіш­ті жы­лы­на 9-9,5 мың литрге ұлғайтуды жоспарлап отыр­-мыз, – дей­ді ол.
Зауытты шикізатпен толық қам­тамасыз ету үшін 2000 бас сауынды ірі қара мал қа­жет. Қазір компания иелігіндегі сауынды сиыр саны мың­ға жуық. Зауыт тәулігіне 150-200 тон­на сүт өндірсе, шикізаттың жар­ты­сы жеке фермерлерден сатып алы­нады. Ком­пания фермасындағы сиыр­лардың сүті «пре­миум сег­мент­ке» сатуға шығарылады. Ком­­паниядағылардың айтуынша, жеке фер­мерлерден келіп түсетін шикі сүт қо­сым­ша өңдеуден өтеді. Бұл әдістің шығыны көп болғандықтан, ферма сауынды сиыр­лар­дың санын арт­тыруға құлшына кіріскен. Компания ди­ректоры сиырлардың санын екі мың­нан асыру үшін түрлі селекция­лық әдістерді пайдаланып жатқан­дарын айтты. Оның ішінде алдын ала жынысқа бөлу ар­қылы ұрықтан­дыру тәсілі де бар. Ол 96 пайыз сиыр алу­ға мүмкіндік береді. Мұның соң­ғы кездері сүт өндірісіне негіз­делген шаруа­шылықтарда жиі қолданылып жү­р­генін байқадық. Одан бөлек, Се­рік Жол­дас­б­екұлы соңғы кездері 12,5 мың тон­на сүт беретін сиырлар арқылы мал тұ­қы­мын асыл­дандыруды қолға алғанын да сөз етті.
Компанияның ауыл шаруашы­лы­ғы бойынша директоры Медетхан Игіліков сиыр­лар сүтті молынан беруі үшін ол тұты­натын жем-шөп құра­мы да сапалы болуы керек деген пікірде.
– Бір қарағанда мынау тек сүр­лем секіл­ді. Бірақ мұнда онан бөлек түрлі құнарлы дән­ді-дақылдар да бар. Біз жем-шөптің өзін ар­наулы тех­нология арқылы дайындаймыз. Мы­­салы, жүгерінің сүттен арылған, әлі қа­тая қоймаған кезін ұстап қала­мыз. Сосын әр­қай­сысын 2-3 см етіп турай­мыз. Неге? Өйт­кені мұндай азық қорытуға жеңіл, – дей­ді ол.
Сауым сүттің сапасын қадағалау мақ­­са­тын­­да компания мал азығын да өзі дайын­дайды. Ол үшін арнаулы егіс алқаптары да қа­растырылған. Он­да жүгеріден бөлек, тары, арпа, сүр­лем мен пішен өседі. Уақы­тылы жи­налған жем-шөптердің құрамын бұз­­бай сақтау үшін вакуумдық тех­но­логия пай­даланылады.
Құнарлы тағам сүт сапасына қа­лай әсер ет­се, оның сақталып, өң­делуі де пайдалы өнім шығаруда маңыз­ды рөл ойнайды. Мы­са­лы, сиыр­­ды сауу толығымен техно­ло­гия­ның міндетіне айналған. «Бұл қате­лік­тердің алдын алады» дейді ком­па­ния төрағасы Серік Смаилов. Оның айтуынша, еуропа­лық жоғары техно­ло­гияларға қол жеткізген­ге дейін бір ме­зетте төрт сауыншы 200 сиыр­ды сауып шықса, қазір бірнеше ауы­сым­мен 4 сауыншы 48 сиырдан сауады. Мұн­­да олардың рөлі тек қадағалаушы әрі сауын­шы технологияға «қол­ға­быс» етуші ғана. Адам қолы тимеген­дік­тен, санитарлық тұр­ғыда таза өнім не­бәрі 15 минут ішінде зауытқа жет­кізілетін көрінеді. Ондағы таза­лау, жуу процестері де толық автомат­тан­ды­­р­ыл­ған жүйе арқылы жүзеге асы­ры­лады.
Агроөнеркәсіптік кешеннің бас­шы­сы «жыл­дар бойы зерттеудің ар­қа­сында ши­кізатты пайдаланудың тиім­ді жолдарын игер­дік» дейді. Со­ның арқасында компания қа­зір ба­тыс елдерінің заманауи тех­ноло­гия­­ла­рын қолданып, өндіріс көлемін арт­ты­рып отыр.
– Сүт өзіндегі пайдалы бактерия­лар мен ми­нералды заттарды жо­ғалт­пауы әрі тез бұзылып кетпеуі үшін оны бірден 130 гра­дус­қа дейін қыз­ды­рады, сосын 4 секундтан кейін оны бірден салқындатады. Осы тех­нология арқылы зиянды бактерия­лар­дың бар­лығы жойылып, сүттің сақ­талу мерзімі ұза­рады. Одан кейін сүт пастерлейтін қон­дырғы арқылы өтіп, Tetra Pak қаптамаларына құйы­лады. Мұндай сүт жарты жылға дейін жа­рамды, – дейді ол.
Қаптау технологиясы демекші, ком­­па­нияның өнімі әртүрлі пішімде шы­ғарылады. Соның ішінде, тет­ра­па­кеттердегі сүт өнім­дерінің қапта­ма­сы зауыттан шығар тұста әр 15 минут сайын тексеруден өтеді. Бұл бір ғана тексеріс емес. Зауыт директо­ры Гүлшат Мұ­хамеджанова шикізат өнім­ге айналып, қап­тамаға құйыл­ған­ша 4 рет лаборатория­лық талдау­дан өтетінін айтты.
Бұл – зауыттың ішінде болып жат­қан біркүндік процесс. Серік Смаиловтың ай­туынша, өндірушілер қан­ша тырыс­қа­нымен, ішкі нарық­тағы сүтке деген сұраныс әлі де толық қамтыла қойған жоқ.
– Ауыл шаруашылығы ми­нистр­лігі мәліметтері Қазақстанға жы­лына 900 мың тонна шикі сүт жетпей қалатынын көрсетіп отыр. Сонымен бірге, ведомство шикі сүт­тің 70 пайыз­ға жуығы жеке фермерлердің қо­­лында екенін айтады. Бұл сүт жи­науды одан әрі қиындата түседі әрі сүт фермалары үшін үлкен шығын бо­лып отыр. Одан бө­лек, мұндай сүт­тің сапасы да тө­мен, – дейді ол.
Демек, ауыл шаруашылығында әлі де халықтың сұранысына сай өнім шығарып, істі дөңгелетіп алып кету­ге болатын салалар же­терлік. Бұл сөзіміз кәсіп ашып, нәпақа таба­мын деу­шілердің құлағына алтын сырға бол­­сын. Мұндай жағдайда кішігірім шаруа­шылықтардың өзі үлкен кор­порацияға айналуына болады. Се­бебі, мега-ферма тек сүт өнімдерінің ши­кізат көзі емес. Бұл биз­несте өзі­нің егіс алқабында өскен жем-шөп­­тен артылғанын сатып та, суалған сиыр­­­ларды етке өткізіп те қосымша та­быс та­бу­ға болатынын көрдік, көр­дік те аг­роөнеркәсіптің қалдық­сыз өндіріске же­тер күні алыс еместігіне көз жеткізіп қайт­тық.

Кәмила ДҮЙСЕН