Тұлға шығару талбесіктен басталады

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Балапан бағдарламасы – ұрпақ тәрбиесіне айрықша мән берілген ерекше құжат. Тәрбиенің негізі отбасында қалыптасады дегенімізбен, балабақшаның да рөлі зор. Ұлттық тәрбиеден, салт-дәстүр, ауыз әдебиетінен нәр алып өскен ұрпақ қай кезде де аталар аманатына адал боларына кәміл сенем» дегені есімізде.

Жаһандану процесі ұлғайған сайын, ұлттық болмысымызды сақтап, жұтылып кетпеудің амалдарын іздеп әлекпіз. Ұлт­тық дәстүрді бойға сіңіру, ұлттық мәде­ниет пен өнерді насихаттау тәрбиенің төресі емес пе?! Балабақшадағы сәбиге нені үйреткеніміз абзал? Отбасындағы тәр­бие бөлек те, балабақшадағы тәрбие­нің жөні бөлек. Таңертеңгілік балаңызды балабақ­шада қалдырасыз. Күні бойы бала тәр­биешінің жанында. Тәрбиеші қолынан келгенінше, балаға жақсы тәрбие беруге тырысатын да шығар. Дегенмен…
«Бесік жырын білмейтін анадан қор­қам» деген екен батыр Бауыржан. Ұлы Әуезов «Ел боламын десең, бесігіңді түзе» деп бекер айтпаса керек. Балабақшада бесік жыры айтылмасы белгілі. Екі жастан бастап, мектеп жасына дейінгі баланың бәрі – балабақшада. Қазіргі тілмен айт­қанда, ел боламыз десек, балабақшамыз­ды түзеу қажет емес пе? Біз баланы қалай тәрбиелеп отырмыз? Балаға қажет көр­некі құралдар қандай? Бала балабақшада не оқиды? Тәрбиеші бала тәрбиесінде қандай оқулықты пайдаланады? Баланың пайдаланатын көрнекі құралы қандай? Балалар әдебиетін шығаратын баспалар оқулықтардың дені жас ерекшелігін ескермейтінін айтса, енді бірі – безендіру ісі кемшін түсіп жататынын алға тартады. Ресей баспалары балалар әдебиетін, оның ішінде балабақшаға арналған көрнекі құралдар даярлауда көш ілгері озып кетті. Баланың ұғымына сай келетін кітапша­ларды қарасаңыз, көзіңіз сүрінеді. Безен­діруі де ғажап, оқылымға жеңіл, ұғымға сай. Демек, бала психологиясын жете мең­герген. Балалар әдебиетіне, балабақ­шаға қажетті көрнекі құралдар даярлауда бізге реформа керек. Ол реформа қалай жасалады? Балаға қажетті дүние қандай болуы керек? Осы мәселе төңірегінде мамандардың да пікірі әр алуан. Мек­тепке дейінгі білім беру саласында қыз­мет ететіндер ұлттық дүниетанымға сай оқу құралдарының жеткілікті екенін айтса, балалар әдебиетінің өкілдері бұл мәселенің әлі кемшін түсіп жатқандығын жеткізді. Жануарлар әлемі, ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрып, қазақ ертегілері, аңыз-әңгімелер, батырлар жырын көр­некі құрал ретінде қалай пайдаланып жүрміз? Мәселе – осында.

Мағира ҚОЖАХМЕТОВА:
жазушы, журналист, «Балбұлақ» республикалық балалар журналының бас редакторы:

Ата-ана да, бала да селқос

– Он бес жыл бойы жасөспірімдерге ар­налған «Балбұлақ» журналын шығарып жүргендіктен, бұлардың мінез-құлқын қа­дағалап, қарым-қабілетін саралап, іштей сан алуан пікір түйіп жүремін. Көзімнің жеткені – қанша жанұшыра өз деңгейімнің аясында нақты әрекетке бағыттап сана сезімдерін сергіте тәрбиелеуге тырысқан балақайларыма, жас оқырмандарыма арман, тілегімнің, көз­қарасымның пәлендей әсер етпегені, мақ­сатымның әлі күнге шейін орындалмағаны. Не­бір ұлттық, басқа да халықтардың ойын­дарын тәптіштей жазып, таңғал да таңғалдыр деп, түрлі фокустарды жинақтап ұсынға­ным­мен, бүлдіршіндерге түрлі тапсырмалар беріп, «бә­рін өзің жаса, құрастыр, дайында» деп өтін­геніммен, баяғы жартас, бір жартас, ата-ана да, бала да селқос. Сондықтан да бала­бақ­шалардағы әдістемеліктер, оқыту, дамыту құрал­дары былай жасалуы керек деуге ың­ғайсызданамын. Бұл салада талай жаңа жоба жа­сап, бүлдіршіндерімізді лайықты ер жет­кізу­дің өзгеше жолын талмай іздегендіктен, бос ақылдан гөрі не істеп, не қойғанымды ай­тайын.
Әр бала қайталанбас дербес әлем, яғни әр­қайсына жеке-дара тәрбиелік дамыту құра­лы қажет. Әдетте, біз көпшілікті жаппай тәрбиелеуге бейімбіз. Өз басым тобырды емес, жеке адамды, тұлғаны тәрбиелеуді жөн са­наймын. Журналист, психолог, редактор ре­тінде жеткіншектерімізді өздеріндей жеткін­шектердің жазған-сызғанымен алға же­телеп келемін. Бастауыш сынып оқушыларының шығармаларынан құралған хрестоматияны айналымға енгізуді армандаймын. Әдістеме де, құрал да, бәрі соның ішінен табылар еді, ба­лаларды баланың тілімен оқыту керек. «Балбұлақтың» соңғы жаңалығы – Жалау Мыңбаев (Маңғыстау облысы, Түпқараған ауданы) атындағы мектеп –гимназиясының 4-сынып оқушысы, редколлегия мүшесі Альбина Сайлаубайдың қазақ – орыс – ағылшын тілдері сөздігін құрастыра бастағаны. Мұны кейін балабақшалар мен бастауыш сыныптарға жеке жинақ қып ұсынсам деймін.
Бұдан он шақты жыл бұрын журнал бе­тінде «Көрген түсіңе мән бер» деген айдар ашып, жеткіншектердің көрген түстерін айт­қызып, соны суретке салдырта бас­тағанмын. Балабақшаларда бір сағат уақытты «көрген түсімізді айтып, суретке салайық» тақырыбына ар­нап, өзім бастап баулиын, жетек­шілік жасайын деген ұсынысым қол­дау таппады. Егер бұған қы­зығу­шылық танытса, арнайы амал, тәсілін дайындап берер едім.
Сондай-ақ білгір педагог, талант­ты суретші Айгүл Хакімжанова екеуміз «Балаларға арналған тек­шелер (кубиктер) ойы­ны», «Қуыршақтарды киін­діру ойыны» жинақтарын дайындап, 2008 жылы па­тенттеп, құзырлы орын­дарға ұсын­ған­быз. Тіпті сол кез­дегі Білім және ғы­лым ми­нистрі қы­зығу­шы­лық таны­тып, қабылдауға ниет біл­дір­генімен, еш нә­тиже шықпады. Бертінде Тіл ко­митетіне бірнеше рет тапсырдық, әзірге өндіріске шығаруға қаржымыз жоқ. Бірнеше данасын жасатып, балабақша тәрбие­лену­шілері мен бастауыш сынып оқушылары ара­сында тәжірибе жүргізгенімізде, керемет сұра­нысқа ие болатынына көзіміз жеткенмен, әт­тең қолымыздан түк келер емес. Қазақстанда тіп­ті текше (кубик) жасап дайындайтын орын да жоқ екен.

Қуат АДИС,
балалар ақыны:

Ұрпақ тәрбиесінің басында балалар әдебиеті тұр

– Балалар әдебиетінің ұрпақ тәрбиесіндегі рөлі қай қоғамда болмасын маңызды. Тіпті ұлттың келешегі де, көрешегі де осы – балалар әдеб­иетімен тікелей байланысты. Ана тілі ұл­тымыз үшін қандай қастерлі болса, сол ана тілінде жазылған балаларға арналған шығар­маларға да сондай құрметпен қарауға тиіспіз. Ба­лалар әдебиеті бала жанындай таза, жасан­дылық, жалғандықтан ада болуы керек және балалар әдебиетін жасаушылардың өзі де бүкіл жан-жүрегімен, бүтін болмысымен балаға айналуы тиіс. Өйтпеген жағдайда, балалардың кіршіксіз мөлдір әлемін кірлетеміз.
Біздің буын «Балдырғанмен» дос болды. Әр нөмірін асыға күтетінбіз. Балалар ақын­дары Мұзафар Әлімбаев, Тұманбай Мол­да­ғалиев, Қадыр Мырза-Әли, Қастек Баянбай, Ора­зақын Асқар, Әнуарбек Дүйсенбиев, Бер­дібек Соқпақбаев, Шона Смаханұлы, Жарас­қан Әбдіраш, Ескен Елубай, Фариза Оңғар­сы­нова және басқа да аға-апаларымыздың дү­ниелерін таласа, құмартып оқушы едік. Таң­дайға басқанда, еріп сала беретін балмұздақ се­кілді тақпақтар мен қысқа әңгімелер бала ұғымына сай, қабылдауына жеңіл, тіліне жа­тық еді. Қазір де республикалық балалар ба­сы­лымдарының ішіндегі көркемдік сапасы мен мазмұны жағынан көш басында тұрған осы – «Балдырған». Журналдың сыртқы мұқа­басындағы және ішкі беттеріндегі түрлі-түсті су­­реттердің көрген көзге сүйкімі бар. Тіпті балалар тұрмақ, ересектердің өзіне ерекше әсер қалдырады. Мазмұнын айтпағанның өзінде, осы суреттерден-ақ аталған журналдың ұрпақ тәрбиесінде қаншалықты маңызды рөл атқаратынын аңғаруға болады. Әйтсе де «Бал­дырғанмен» бәсекеге түсетін өзге де балалар басылымдары бар. Бірақ сол журналдардағы суреттерге деген көзқарасым түзу емес. Неге десеңіз, күндіз күн көзіне, түнде электр жары­ғына шағылысатын жылтыр қа­ғаздағы сурет­тердің сапасы жоғары бол­ғанымен көздің көру қабілетін төмендетуі әб­ден мүмкін. Сонымен бірге, журналдағы су­рет­тің көбі фотоап­параттың «өнімі», ди­зайны да жаңа компью­терлік бағдарла­м­а­лардың көмегімен безен­дірілген және олар бірі-біріне өте тығыз ор­наласқан. Балалар­дың қиялы шексіз екенін ескерсек, тақырып­тың мазмұнын үстеу үшін фотосуретпен бер­ген кейіпкерлердің шектеулі іс-қимылдары балалардың сұра­нысын қанағаттандыра алмайтын секілді. Журналды шығарушылар кішкентай оқыр­мандарын қызықтыру үшін осылай безендіруді жөн көрген шығар. Бірақ күнделікті үйлерінде теледидар мен компью­терден бір сәтте алуан түске құбылған бейне­лерді көріп отырған балаларды түрлі-түсті жыл­тырақ суреттермен еліктіре қою да екіта­лай. Әрине, ұрпақ тәр­биесіне қызмет етіп отырған соң, бұл журнал­дағы ақылдастар алқа­сында медицина са­ласының мамандары мен психологтар бар шығар. Ата-ана ретінде алаңдауға негіз жоқ емес. Өйткені үйде оты­рып, балаларымызбен бір­ге жылтыр қағазды кі­тап, журналдарды оқы­ған өзімізге әр­бір минут сайын кө­зімізді тынықтырып отыру­ға тура келеді. Сон­дық­тан ең алдымен дені сау ұрпақ тәрбие­леу­ді ой­­ласақ, осы жағын да ескергеніміз жөн се­­­кілді.
Балаларға арналған шығармаларды сөз ет­кенде мына мәселені де айналып өте ал­май­мыз. Қазіргі балабақша жасындағы бүлдір­шін­дерге арналған көрнекі құралдарда ұлттық на­қышты байқай алмай жүрміз. Есесіне қазіргі за­манауи техникалардың атаулары мен сурет­тері көп кездеседі. Сөздік қорымызға жаңадан енген терминдерді балалар күнделікті отба­сы­нан, ойнаған ортасынан естіп, біліп, көріп жүр. Сондықтан сол көрнекі құралдардың беті­нен көне жәдігерлеріміздің суреттері орын алса, ұмытылып, архаизмге айналып кеткен сөздеріміз де «тірілер» еді дейміз. Со­лардың қатарынан халқымыздың тұрмыс-тіршілігінде тұтынған: баспанамыз – киіз үйден бастап, қару-жарақтар, ат әбзелдері, ұста құралдары, саз аспаптары, қолөнер бұйым­дары, ұлттық киімдер және көшпенді ха­лықтың күнкөріс қажеттілігін өтеп, қазақ­тың жанымен біте қайнасып кеткен төрт тү­лік­тің түрін және жыныс, жас ерекшелігіне қарай атауларын да көргіміз келеді. Яғни, бүгінгі жаһандану үдерісіндегі қазақ балалар әдебиеті ұлттық мүддеге көбірек көңіл бөл­генін қалаймыз.
«Отан – отбасынан басталады». Ендеше, біз де балаларымызды отансүйгіштікке, ұлт­жандылыққа тәрбиелеуді отбасынан бастауы­мыз керек десек, мұның жауапкершілігі де бала тақырыбына қалам тартып жүрген ақын-жазушыларға артылады. Мәселен, әрбір баланың елінің, туған жерінің тарихын тануы өзінің шыққан тегін білуден басталады. Сон­дықтан тілі шығып, есі кірген балаға жеті ата­­сын санамалап отырып үйрету аса маңыз­ды. Есейген сайын сол бабаларының ішіндегі би, батырлардың шешендік сөздері мен батырлық ерліктерін талдап түсіндіру де артық болмайды. Бұл жерде жершілдік, рушылдық деген түсінік қалыптаспауы керек. Керісінше, әр бала ұлт пен ұрпақтың амандығы жолында күресіп, қазаққа ортақ тұлғаға айналған өз атасымен мақтануы тиіс. Өйтпеген жағдайда балаларымыз сериалдарда насихатталып жатқан кәріс пен түріктің қаһармандарына еліктеп, солардың атын иелену үшін бірі-бірімен таласуын жалғастыра беретін болады және бұл үшін балаларды кінәлай алмаймыз. Сондай-ақ балаларға арналған шығармаларда ата-ананың қадірін білуге, бауырларын сый­лауға және басқа да сол әулетке жақын адам­дардың туыстық атаулары жайында мағлұмат бере­тін тақпақтардың көбейгені дұрыс болар еді.
Жасыратыны жоқ, бүгінгі балалар таби­ғат­тан тым ал­шақ­тап кетті. Өзін қоршаған ортаны таза ұстау, аң-құс­тарды, өсімдік дүниесін қорғау және олардың атау­ларын айту­да мүдіріп қа­лады. Осы мәселеге де көп көңіл бөл­сек, үйден шықпай, теледидар мен ком­­пьютердің алдына жіпсіз байланып, сыртқы дүниені көзімен көріп, сезініп, сырына қа­нық­пай, тек әйнектен тамашалап отырған жас жеткіншектердің дүниетанымын кеңейтер едік. Ұрпаққа ұлттық бағытта тәрбие берудегі көлденеңдеп алдымыздан шыға беретін бұл мәселелер кешелі-бүгін көтеріліп отырған жоқ. Ұрпақ тәрбиесі – мәңгілік тақырып. Тек біз ұрпақ тәрбиесінің басында осы балалар әдебиеті тұрғанын ұмытпауымыз керек…

Қарлығаш БАЙҒАБЫЛОВА,
«Аруна» баспасының бас редакторы:

Әр жастың өз ерекшелігі бар

– Біз балаларға арналған энциклопедия, ер­те­гілер, ата-аналармен бірге оқитын туын­дылар, баланы жан-жақты дамытатын әртүрлі кітаптар, ойыншық-кітаптар, оқу құралдарын шығарамыз. Кітаптарымыз сан алуан. Бірақ ең негізгі мақсат – балалардың жас ерекшелігі ес­керілген, заман талабына сай құрас­тырыл­ған, сұранысқа ие кітап шығару. Бұрынғы кезде авторлар мектепке дейінгі балаларға ар­налған кітап деген ұғыммен ғана туынды­ла­рын жарыққа шығарған. Яғни, баланың жас ерекшелігін ескеру барысында жалпылама ұғым болды. Қазіргі кезде әрбір жасты ескеру қол­ға алынып отыр. Заман талабы сондай. Өйт­кені ата-ана баласының жасына лайықты дүние іздейді. Бұрынғы ұғыммен қалыптасқан авторлар үшін бұл талап біршама қиындықтар туғызып отыр. Дегенмен «көш жүре түзеледі» демекші, бетбұрыс бар. Мәселен, 2 жастағы ба­ланың сөздік қоры мен 3 жастағы баланың сөз­дік қорын салыстыра алмаймыз. Сон­дық­тан әрбір жасты ескере отырып, сол жастағы бала түсінетін өлеңдер мен әңгімелер, ертегі­лер жазу қажеттігі туындады. Бұл кез келгеннің қолынан келе бермейтін іс екені анық. Бұған үлкен жауапкершілік, талант, дарын керек. Екінші мәселе – кітапты безендіру. Безендіру барысында суреттің үлкен орын алатыны бел­гілі. Қазақтілді суретшілердің орыстіл­ді­лерге қа­рағанда аз екенін аңғардық. Міне, осыдан кейбір суреттердің қазақы танымнан алшақ­тағаны байқалады. Ондай кітаптарды көрген ата-аналар ескерту айтып жатады. Көпұлтты мем­лекет екенімізді ескерсек, бір бағытта жұ­мыс жасауға болмайтыны да түсінікті. Бірақ өз тілімізді, салт-дәстүрімізді өзіміз дәріп­темесек, ешкім бұл мәселені көтермейді. Қо­рыта айтсақ, кітап шығару – өте жауапты да маңызды шаруа. Көп мәселелерге көңіл бө­ліп, әр оқырманның көңілінен шығуға ты­ры­су керек. Бала алғаш қолына алған кітабын ұмытпайтындай дәрежеге жеткізген жөн. Осы орайда «Аруна» баспасының қызметкерлері қолдарынан келгенше заман талабына сай еңбек етіп келеді.

Әйгерім СҮЛЕЙМЕНОВА,
Алматы қаласындағы №35 балабақша меңгерушісі:

Ертегі кейіпкерлерімен тәрбиелеп келеміз

– Балаларға арналған тақырыптарымыз сан алуан. Мәселен, мамандық иелері тақы­ры­бын қозғасақ, соған сай арнайы суреттер ұсынып, бүлдіршіндерімізге таныстырамыз. Қазір заман талабына сай әрбір балабақшада ин­терактивті тақта бар. Әсіресе, мектепке даяр­лық тобында тақтаны жиі пайдаланамыз.
Биылғы бағдарлама бойынша 9 айға ар­найы тақырыптар бекітілді. Ұлт­тық құнды­лық­тарды ұлық­тауды да ұмытпаймыз. Осы бе­кітілген тақырыптарды түсін­діру ба­рысында тәрбиеші белгілі бір кейіпкер ар­қылы ұлттық дәстүрді таныс­тыра­ды. Баланың танымын кеңейту бағытында түрлі әдіс-тә­сілдерді енгіздік. Мәселен, биыл қазақ ертегілері кейіп­­кер­лерінің қуыршақ­тарын алдық. Мысалы, Сутауысар, Қаң­бақ шал сынды кейіпкерлеріміз бар. Яғни, тәрбие­шілеріміз бұл қуыршақтарды қолға киіп, сол ертегіні балаларға таныстырып, кіші­гірім қойылым жасайды. Жас ерекше­лік­теріне қарамай, бұл қуыршақтарды барлық топтарға таныс­тыра­мыз. Тағы бір жаңалы­ғымыз, бүл­діршіндері­мізге арнап жиналатын киіз үй алдық. Әр бала шаңырағын, уығын конструк­тор сияқты өзі жинап құрастырып үй­ренеді. Бір жағынан, ұлттық дүниемізді дәріптесек, екіншіден, баланы дамытуға үлес қо­са­мыз. Дегенмен көп нәрсе тәрбиелеу­ші­лері­мізге бай­ланысты. Әдіс­темелік, көрнекі құрал­дары­мыз бар.
Мә­селе – соны балаға қы­зықты әрі ұғынық-ты қы­лып жекізу жағы кем­шін түспесе бо­л­ғаны.

Гүлмира АПАЕВА,
«Нұрбөпе» жекеменшік балабақшасының меңгерушісі:

Көрнекі құралдарға арнайы ақша бөлінеді

– «Балапан» бағдарламасы бойынша мем­лекеттен әр баланы дамытуға, оқытуға қаражат бөлінеді. Бөлінген қаражаттың бір бөлігі ойын­шықтарға, тағы бір бөлігі көрнекі құрал­дарға арналады.
Қазір әр тақырыпқа орай арнайы шы­ғарылған көрнекі плакаттарды қолданамыз. Әр топтың «2+», «3+», «4+», «5+» деген жас ерекшелігі ескерілген бағдарламасына орай өзінің арнайы хрестоматиясы болады. «Алма­тыкітап», «Атамекен», «Арман ПВ», «Күн­сәуле» баспалары шығаратын әдістемеліктер мен кітаптарды қолданамыз. Бір айта кетер­лігі, қазіргі кезде балаларға арналған әрбір кі­тап баланы суретімен, кейіпкерлерімен бір­ден баурап алады. Бұл жағынан ілгерілеу бай­қалады. Кітаптардың барлығы қазақ және орыс тілдерінде шығады.
Министрлік бекіткен биылғы бағдарлама­да біршама өзгерістер бар. 9 айға 9 тақырыпты белгіледі. Оның ішінде бөлек 4 тақырыпшасы бар. Жаңа бағдарламада ұлттық дәстүрге
ерек­ше мән беретінін байқауға болады. Атап айт­қанда, «Менің Қазақстаным», «Салт-дәс­түр мен фольклор», «Театр әлемі» сияқты тақы­рыптар балалар үшін өте қызықты. Тәр­биешілеріміз осы тақырыптарды ары қарай да­мы­тып, әр балаға икемдейді. Ұлттық дүние­лерімізді насихаттау бағытында жыл сайын Наурыз мейрамын тойлаған кезде барлық дәстүрімізді қойылыммен таныстырамыз.
Расында, бүгінгі жаһандану дәуірінде ба­лаларға ұлттық құндылықтарымызды сіңіре білу маңызды. Бұл оңай шаруа емес. Кейбір тақырыптар баланың жасына байланысты күрделі болуы да мүмкін. Сондықтан тәрбиеші әр баланың ерекшелігін ескеріп, тақырып­тарды түсіндіргені абзал.

Бағлан БАЙЗЫХАНОВА,
ата-ана:

Баланың кітабын күрделендірудің қажеті жоқ

– Бүгінгі балалар жаңа заманның тех­но­логияларын бізден ерте әрі тез игеріп кеткенін айта кету керек. Тіпті «тәй-тәйлап» жүре бас­таған бүлдіршіннің өзі планшет пен смарт­фон­дарды еркін пайдаланады. Балалар кө­бінесе шетелдік мультфильмдерді көріп өсуде. Себебі, олардың анимациясы, сценарийі ба­ланы бірден өзіне баурап алатыны жасырын емес. Осыдан кейін балаға өзіміздің қазақы ер­те­гілерімізді түсіндіру қиын. Балабақша­лар­да ұсынылған әдістемеліктер баланы сөзсіз да­мытады. Алайда қазақ тіліндегі әдістеме­лік­тер көп жағдайда түсініксіз болып келеді. Мә­селен, менің балам қалада өскен. Сондық­тан қазақша ыдыс-аяқ атауларын, кейбір қазақы атауларды біле бермейді. Балабақшадан кел­ген соң үйде менен бәрін қайталап, сұрап шы­ғады. Ұлттық дүниелерімізді балаға та­ныстырып отырамын. Кейбір тақырыптарды ұсынғанда, баланың жас ерекшелігі ескеріл­мейтіні қынжылтады. Тәрбиеші әрбір баланың қабілетін ескерсе деймін. Себебі, өз балам күрделі атауларды бірден жаттай алмайды. Сон­дықтан үйде міндетті түрде ертегілер оқып, түрлі танымдық жаттығулар жасаймыз. Тағы бір қиындық бар: кітап дүкендеріне барсақ, қызылды-жасылды, көздің жауын ала­тын логикалық жаттығулар кітабы, ерте­гілер – орыс тілінде. Бала әуелі кітаптың сыр­тына, суретіне қызығатыны рас. Ресейден ке­летін өнімдер баланы жан-жақты дамытуға ерек­ше мән береді, әрі тілі де қарапайым. Өкі­нішке қарай, қазақ тіліндегі кітаптар дамып келеді дегенімізбен, тілі өте ауыр. Баспагерлер де, кітап авторлары да осыны ескермейді. Ба­ланың кітабы өз тілінде сөйлегенде ғана өтімді болады. Оны қолдан күрделендірудің қажеті ша­малы.

Мәселенің тоқетері:

Әл-Фараби: «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың хас жауы» деп тегін айтпаса керек. Тәрбиенің бастауы – балабақшада. Балаға нені үйретесіз, соны қағып алады. Ненің дұрыс, ненің бұрыс емес екенін балабақшадағы баланың аңғармайтыны белгілі. Дұрыс тәрбие дегеніміз не? Жалпы, көпшілік «бала өзімен-өзі өседі» деп пайымдайды. Бұл – қате түсінік. Смартфонмен, түрлі гаджетпен баланы алдаудың қажеті жоқ. Тобырды тәрбиелеу оңай, тұлғаны тәрбиелеу қиын. Балаңызды келешек тұлға етіп тәрбиелегіңіз келсе, тәрбиені бүгіннен бастаңыз. Ол үшін баланың өзін-өзі қорғау, өзін-өзі қалыптастыру инстинктін оятсаңыз болғаны.