Валюта нарығын құбылту кімге керек?

Тамыздың басында валюта нарығындағы өзгерістер біраз елді дүрліктіргені анық. Тіпті кейбір сарапшылар «доллар жылдың соңына дейін 450 теңгеге жетеді» деcе, енді бірі EXPO – 2017 көрмесінен соң ұлттық валюта девальвацияға ұшырайды» деп бөсті. Байқасаңыз, мамандар бүгінгі трендті болжамға айналдыруға құмар. Халықтың көкейіндегісін ақпараттық шуға ұластыратындар да жетерлік. Себебі, болашақта не болып, не қоярын ешкім де дөп басып айта алмайды.

Жеке маманның пікірі жеке мақсатты көздейді
Қазақстан Қаржыгерлер қауым­дастығының (ҚҚҚ) Сарап­тама ор­талығының басқарушы ди­рек­торы Павел Афанасьев валю­та кур­сын болжаған әрбір ма­манның көз­деген мақсаты бо­латынын ай­тады.
– Қандай да бір азамат пікір айтқан кезде оның түпкі мақсаты­на қарау керек. Үнемі дей алмай­мын, бірақ кейде forex саудасы бойын­ша қызмет көрсететін ком­паниялар өткір болжамдар жа­сауы мүмкін. Осы арқылы олар на­рықты құ­был­тып, адамдардың бо­лашақтағы валю­та курсына бай­ланысты пікірін өзгерте ала­ды. Нәтижесінде, бир­жадағы бел­сенділік артады. Мы­салы, қа­зір­гі АҚШ долларының кур­сы 326 бір доллар делік, біреу жа­қын арада теңге 450-500 теңгеге же­теді деп, апсайд болжам жасаса, анық-қа­нығына үңіле бермейтін адамдар валюта айырбастайтын орындарға қарай жүгіре жөнелетіні анық, – дейді ол.
Шындығында, теңгенің қалай құбылатыны бір ғана мәселенің төңірегінде шешіле салатын дү­ние емес. Ұлттық валютаның кур­с­ына әсер ете алатын негізгі эконо­ми­ка­лық факторлар бар. Соның бірі – біз­дің әлі де мұнай бағасына тәуел­ділігіміз. Мысалы, сауда сес­сия­сы­ның барысында ресей рублі дол­лар­ға қарсы 0,5-1,5 пайыздың ара­лығында өз­гер­се, тең­генің курсы рубльмен салыс­тырғанда бірден жоғары не төмен құбылып отыруы мүмкін. Себебі, Ре­сейге қарағанда қа­зақ­стандық нарықтың ауқымы тар, сәйкесінше, банктер­дің де, бир­­жадағы валюта саудасына қаты­суға өтініш беретіндердің де саны аз. Бірнеше жылдар бойы қор бир­жасында қызмет еткен Павел Афа­­насьевтің айтуынша, биржа на­ры­ғының өзіндік заң­дылық­тары бар: сауда сессиясына қа­тысу­шы­лардың саны артқан сайын, өтім­ділік те арта түседі. Нә­тижесінде, биржада­ғы валюта кур­с­ының дина­микасын өзгерту де қиындай­ды.

«Келісіп» пішкен тон келте болмас
Расымен де, бір ғана сарап­шы­ның долбары бүкіл нарықты бол­жауға қауқарсыз. Дегенмен бүкіл бол­жамды бір жерге тоғыстыру ар­қылы тенденцияны айқындауға бо­лады. Өткен айдан бері қар­жы­гер­лер қауымдастығы инфляция, тең­ге мен рубльдің долларға шақ­қандағы курсы және Ұлттық банк­тің базалық мөлшерлемесі мен мұ­най бағасына қатысты қауым­дас­тық мүшелері арасында сауал­нама жүргізе бастады. Сауалнамада екі мер­зім қамтылған. Біріншіден, рес­понденттердің осы айдың соңына дейін не күтетіні жайлы, екіншіден, сауалнамаға қатысу­шылардың жыл соңына дейін қандай өзгерістер болуы мүмкін деген орташа мер­зім­дік болжамдары келтірілген.
– Біз өте дұрыс дисклеймер ұсы­нып отырмыз деп есептеймін. Се­бебі, әрбір сарапшының пікірі – оның субъективті, тәуелсіз көз­қарасы. Ол сол болжам жасалған мер­­­зімде ғана маңызды. Сондықтан бол­жам жасағанда өте мұқият болу қажет. Біздің ақпараттық кеңіс­тігі­мізде теңге курсы тө­мендейді, жем­қорлық» дегендей, жағымсыз ақ­пар­лар жиі жарық көріп тұра­ды. Бір қы­зығы, көпшілікте соны тал­қы­лағанды ұна­тады. Бірақ шын­ды­ғына келгенде белгілі бір фун­да­менталды фон бар және ол біздің сойылымызды соқ­пауы да мүмкін, мысалы, біз мұ­най­ға тәуелдіміз дегендей. Иә, біздегі импортталатын тауарлардың не­месе қызметтің но­менклатура­сын­дағы тізім өте үлкен. Оның ақысын біз доллармен тө­леуіміз керек. Шет­елдік контра­гент­­терге теңге қа­жет емес. Міне, осы фактор­лар­дың барлығы еске­рілуі керек, – дейді сарапшы Павел Афанасьев.
Соңғы бір айда мұнай бағасына әсер еткен бірнеше оқиғалар болды. Қа­зір сарапшылар нені күтіп отыр­ғанын қарап көрейік. Сауалнама нә­тижесі бойынша тамыздың соңын­да нарық орташа есеппен алған­да мұнай бағасы жоғарылайды деп отыр. Яғни, Brent мұнайының баррелі 52,5 доллар болуы мүмкін. Әзірге бұл көрсеткіш 51 доллардың шамасында. АҚШ долларына шақ­қанда ресей рублі 60,4 рубльге жетуі мүмкін. Демек, респонденттер екі аптадан кейін рубль небәрі 40 тиын­­ға әлсірейді деп болжайды. Жыл соңында мұнай одан да жоға­ры­лап, барреліне 59,3 долларға, рубль біршама әлсіреп 62,3 рубльге же­теді деген пікірлер де айтылып қа­лады.

Павел Афанасьевтің айтуынша, шіл­деде мұнай бағасы 2,5 АҚШ дол­ларына қымбаттаған еді. Осыған қа­рамастан, ресей рублі 50 тиынға құн­сызданып кетті. Көмірсутек нары­ғындағы осындай өзгерістер тамыз­дың соңында Brent маркалы мұнайдың бағасы жоғары болады деген болжамдарға негіз болып отыр. ОПЕК-тің ай сайын жариялап отыратын есебіне сүйенсек, шілдеде мұнай бағасының қымбаттауына оның қорлары төмендеді деген ақпарат пен шикізатқа сұраныстың артуы себеп болған.
Респонденттердің болжамы бойынша теңге курсы тамыздың соңында 333,9 деңгейінде болады.
Алдағы екі аптада 1 рубль 5,5 тең­ге деңгейінде сақталады деп бол­жасақ, жыл соңында рубльге шақ­қандағы ұлттық валютамыз 5,6 тең­ге болуы мүмкін.
Нарық 2017 жылдың соңында инфляцияның базалық мөл­шер­ле­месі 7,5 пайыз болады деп күтілуде. Бұл Ұлттық банктің белгілеген 6-8 пайыздық мөлшердегі дәлізіне сәй­кес келеді. Қазіргі таңда ол 7,1 пайыз шамасында. Респондент­тер­дің болжамы бұл жерде алшақ жатқанын көреміз. Мысалы, бі­реу 3,5 пайыз болады десе, енді бірі 17 пайызды көрсеткен. Бұл – ең жо­ғары және ең төменгі көрсеткіш. Бі­рақ естеріңізге сала кетейін, рес­пон­денттердің тек 20-30 пайызы ғана жағдайды нақты болжай алуы мүм­кін.
Базалық мөлшерлемеге келер бол­сақ, Ұлттық банк оны 50 база­лық пунктіге төмендетуі мүмкін де­ген болжам бар. Қазір 10,5 пайыз бол­са, жыл соңына дейін 10 пайыз­дық мөлшерлеме болуы мүмкін.

Сарапшылар дұрыс болжам жасай ма?
ҚҚҚ шілдеде жүргізілген сауал­нама нәтижесінде респонденттер-дің қаншалықты дұрыс болжам жа­сағаны туралы талдауды жария етті. Нәтижесінде:
1) Brent (ICE, Generiс): Респон­дент­тердің 17 пайызы шілде айының қо­рытындысы бойынша мұнай ба­ғасы 51 доллар болады деп дұрыс бол­жамдаған (қазір баррелі үшін 52,5 АҚШ доллары).
2) USDRUB (Spot T+1): Респон­дент­тердің 28 пайызы ресей рублі бір дол­лар үшін 60,0-60,2 рубль болады деп дөп басып айтты (қазір 1 АҚШ доллары – 60,15 рубль, орташа бол­жам – 59,8 рубль болған).
3) USDKZT (Spot T+0): Респон­дент­тердің 22 пайызы АҚШ дол­ларына шаққандағы теңге курсы 327-329 теңге болады деп дұрыс бол­жаған (қазір 1 АҚШ доллары – 329,15 теңге, орташа болжам – 5324,6 теңге болған).
4) RUBKZT (Spot T+0): Рес­пон­денттердің 61 пайызы 1 рубль – 5,5 тең­ге болады деп күткен (қазір 1 рубль – 5,5 теңге, орташа болжам – 5,5 теңге болған)
5) ҚР Ұлттық банкінің базалық мөл­шерлемесі: барлық респон­дент­тер Ұлттық банктің шілденің орта­сын­да болатын отырысында база­лық мөлшерлеме төмендемейді деп есептеген.
6) Бір де бір респондент жоға­ры­да айтылып кеткен барлық активтер бойынша бірдей дұрыс болжам жасай алмаған: бір респондент ең көп де­генде екі рет қана дұрыс жауап бер­ген (оның өзінде рубль-теңге кур­сын барлығы дерлік дұрыс бол­жаған).

Шілденің соңында валюта нары­ғына әсер еткен түрлі жағдай­лар болды. Соның бірі ОПЕК елде­рін­ің кездесуі және онда Нигерия мен Ливия және Кувейттің де мұнай өндірісін қысқарту туралы келісімге қо­сылуы, сонымен бірге, Сауд Ара­бия­сының мұнай өндірісін тәулігіне 1 млн баррельге қысқартуға уәде бер­гені еді. Одан бөлек, Ресей Фе­де­­рациясы Орталық банкінің жыл­дық базалық мөлшерлемені 9,0 пайыздық деңгейде қалдыруы; Қытай экономикасына қатысты оң статистика, мысалы, Қытай ІЖӨ-нің 2017 жылдың екінші тоқсанында 6,9 пайызға өсуі; Венесуэладағы саяси тұрақсыздық; Moody’s агент­тігінің еліміздің рейтингін «тұрақ­ты» деп бағалауы мен қазақстандық бірнеше банктердің рейтингтерінің өзгеруі және Ресейге АҚШ тара­пы­нан жасалған қосымша санкциялар.
Жоғарыда айтылған оқиға­лар­дың көпшілігі сауалнамаға қатыс­қан мамандардың тарапынан толық ескерілмеген болуы да мүмкін. Де­ген­мен нарықтың кәсіби қатысу­шы­лары тарапынан айтылған мұн­дай болжамдар қоғамның жекелеген ұйымдардың жетегінде кетпеуіне әсер етеді.

Кәмила ДҮЙСЕН