جاھاندىق زۇلماتقا جوعارى رۋحانييات توتەپ بەرەدى
بۇگىندە بۇكىل الەمدە حالىقارالىق تەرروريزم قاھارلى سيپاتقا يە بولدى. ادامزات بالاسىن مەيلىنشە كوپتەپ قىرۋدى ماقسات تۇتاتىن كەسىر كۇشتەر شەكارا تالعامايدى, باي نە كەدەي ەل دەپ بولمەيدى, بارلىعىنا بىردەي شابۋىل جاسايدى. كەشە ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇلىبريتانييا جانە سولتۇستىك يرلاندييا بىرىككەن كورولدىگىنىڭ پرەمەر-مينيسترى تەرەزا مەيگە مانچەستەر قالاسىندا بولعان تەررورلىق اكتىگە بايلانىستى كوڭىل ايتۋ جەدەلحاتىن جولدادى.
جەدەلحاتتا «مانچەستەر ارەنا» ستاديونىنداعى جارىلىستار سالدارىنان كوپتەگەن ادامنىڭ قازا بولعانى تۋرالى حاباردى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ زور كۇيزەلىسپەن قابىلداعانى ايتىلعان. بۇگىندە تەرروريزمنىڭ ەتەك الۋى بارلىق مەملەكەتتەر ۇشىن ورتاق قاۋىپ-قاتەرگە اينالىپ وتىر. قازاقستان حالىقارالىق قاۋىپسىزدىككە قاتەر توندىرەتىن تەرروريزم مەن ەكسترەميزمنىڭ كەز كەلگەن تۇرىن قاتاڭ ايىپتايدى.
«بۇكىل ۇلىبريتانييا حالقىنا, قايعىلى وقيعا قۇرباندارىنىڭ وتباسىلارى مەن جاقىندارىنا قازاقستان حالقىنىڭ جانە جەكە وزىمنىڭ اتىمنان قايعىلارىنا ورتاقتاسىپ, كوڭىل ايتامىن. زارداپ شەككەندەردىڭ تەزىرەك ساۋىعىپ كەتۋىنە تىلەكتەسپىن», – دەلىنگەن جەدەلحاتتا.
اعىلشىننىڭ مانچەستەر قالاسىنداعى «مانچەستەر ارەنا» ستاديونىندا, امەريكالىق تانىمال انشى اريانا گراندەنىڭ كونتسەرتىنەن جۇرت تاراي باستاعان كەزدە بولعان تەررورلىق اكت الەم جۇرتشىلىعىنىڭ جانىن تۇرشىكتىردى. ونىڭ سالدارىنان 22 ادام قازا تاۋىپ, كەم دەگەندە 59 ادام جاراقاتتانعان. ولاردىڭ اراسىندا ومىرىن جاڭا باستاعان قىرشىن جاستار جەتەرلىك. بۇل جويقىن جارىلىستى «يگ-دايش» لاڭكەستىك ۇيىمى وز موينىنا الدى, بىراق ولاردىڭ بۇل مالىمدەمەسىنە قانشالىقتى سەنۋگە بولاتىنى ازىرگە بەلگىسىز. پوليتسەيلەر تەراكتىنى جالعىز جانكەشتى جاساعانىن حابارلاعان.
الدىن الا اقپارات بويىنشا, قازاقستان ازاماتتارى زارداپ شەكپەگەن. ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ باسپاسوز قىزمەتىنىڭ باسشىسى انۋار جايناقوۆتىڭ ايتۋىنشا, قازاقستاننىڭ لوندوندا ورنالاسقان ەلشىلىگى جەرگىلىكتى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن تۇراقتى بايلانىس جاساپ وتىر. قازاقستان ازاماتتارىنا قاۋىپسىزدىك شارالارىن ساقتاۋ تۋرالى ەسكەرتۋ تاراتىلعان. ەلشىلىكتىڭ كونسۋلدىق بولىمى «قاۋىرت جەلى» اشتى.
بەلگىلى بولعانىنداي, سول كونتسەرتتى قازاقستاندىق التى ستۋدەنت تاماشالاعان. «بىزدىڭ ديپلوماتتار ولاردىڭ ەكەۋىمەن بايلانىستى, ولار وزدەرىنىڭ امان-ەسەن ەكەندىكتەرىن راستادى. مەديتسينالىق كومەكتى قاجەت ەتپەيدى, ەندىگى باسقا دوستارىمەن بىرگە وزدەرى تۇرىپ جاتقان جەرگە جەتكەن. قازا تاپقانداردىڭ وتباسىلارى مەن جاقىندارىنا قايعىرىپ, كوڭىل ايتامىز» دەدى ا.جايناقوۆ.
بۇگىندە ادامزاتتىڭ وز بولاشاعىنا قاتەر توندىرگەن وسى زۇلىمدىققا قارسى بىرىگۋى تالاپ ەتىلەدى. ويتكەنى تەررورشىل كۇشتەر جەكەلەگەن ەلدەردەگى بىرلى-جارىم قاندى وقيعالاردان ەۋروپا, ازييا جانە افريكا مەملەكەتتەرىنە قارسى باعىتتالعان, كەڭ اۋقىمدى تەررورلىق اگرەسسيياعا كوشتى. ميلليونداعان بوسقىندار, مەملەكەتتەرگە قارسى جويقىن سوققىلار, قالالاردىڭ قيراۋى, قۇندى تاريحي ەسكەرتكىشتەردىڭ جويىلۋى – لاڭكەستىك كەساپاتتىڭ زاردابى ارتىپ بارادى. دەمەك, ادامزاتتىڭ بۇگىنى عانا ەمەس, ەرتەڭى قالاي بولاتىنى قازىرگى زامانعى الەم جۇرتشىلىعىنا قاتىستى بولماق.
سوندىقتان ەلباسى الەمدىك مىنبەرلەردەن تەرروريزم يدەولوگيياسىنىڭ تۇپ-تامىرىن جويۋعا, جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى نىعايتۋعا شاقىرۋدا. قازاقستان كوشباسشىسىنىڭ بايلامىنشا, حالىقارالىق قوعامداستىق لاڭكەستىكتىڭ كۇيرەتۋشى جانە ارانداتۋشى يدەولوگيياسىنا ىرىق بەرمەي, تاعات-تولەرانتتىلىق, كەلىسىم جانە ديالوگ يدەولوگيياسىن وركەندەتۋى قاجەت. بۇل جاھاندىق ىندەتكە لايىقتى قارسى تۇرۋ جولىندا بارلىق ەلدەر بىرلەسكەن كۇش-جىگەرىن ەسەلەي تۇسۋگە تيىس.
ەلباسى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس اسسامبلەياسىنىڭ سەسسيياسىندا تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە قارسى تۇرا الاتىن بىرىڭعاي الەمدىك جەلى قۇرۋدى, سونداي-اق وسى سالاداعى حالىقارالىق قۇقىقتىق بازانى جەتىلدىرۋدى ۇسىندى. «الەم. ححى عاسىر» مانيفەستىندە بارشا ادامزاتتى جاھاندىق قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا شاقىردى. تەرروريزم يدەيالارىن جويۋ ۇشىن بىر كىسىدەي جۇمىلۋ, ساياسي قايراتكەرلەردىڭ, دىني جەتەكشىلەردىڭ, قوعامدىق پىكىر كوشباسشىلارى مەن اقپارات قۇرالدارىنىڭ اعارتۋشىلىق باعىتتاعى كەڭ اۋقىمدى جۇمىسىن جۇرگىزۋ اسا ماڭىزدى.
بيىلعى جولداۋىندا ەل پرەزيدەنتى تەرروريزممەن جانە دىني ەكسترەميزممەن كۇرەس باعدارلاماسىنىڭ نەگىزگى باعىت-تارىن اتاپ كورسەتتى:
– قازىرگى زاماندا ادامزات تەرروريزم-نىڭ بەلەڭ الۋىمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىر. بۇل رەتتە دەسترۋكتيۆتى كۇشتەردى قارجىلاندىراتىندارعا, شەتەلدىك تەرروريستىك ۇيىمدارمەن بايلانىس جاسايتىندارعا قارسى كۇرەس جۇرگىزۋ ىسى نەگىزگى ماسەلە بولىپ سانالادى. دىني ەكسترەميزمدى ناسيحاتتاۋدىڭ الدىن الۋ, اسىرەسە, ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىدە ونىڭ جولىن كەسۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ كەرەك. قوعامدا, اسىرەسە, دىني قارىم-قاتىناس سالاسىنداعى راديكالدى كوزقاراسقا بايلانىستى كەز كەلگەن ارەكەتكە «مۇلدە توزبەۋشىلىكتى» قالىپتاستىرۋ كەرەك, – دەدى ن.نازارباەۆ.
ول «باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىندا سوتتالعانداردى تەولوگييالىق تۇرعىدان ساۋاتتاندىرۋ قىزمەتتەرىنىڭ ماقساتتى جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدى» تاپسىردى. وسكەلەڭ ۇرپاقتى رۋحاني-ادامگەرشىلىك رۋحىندا تاربيەلەۋ ۇشىن قوسىمشا قادامدار جاساۋدى مىندەتتەدى. بۇل ىسكە مەملەكەتتىك ەمەس سەكتور جانە دىني بىرلەستىكتەردى بەلسەندى تارتۋدى جۇكتەدى.
ەلباسى تاپسىرماسى بويىنشا 2017-2020 جىلدارعا ارنالعان دىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ارەكەت جونىندەگى مەملەكەتتىك باعدارلاما ازىرلەنىپ, وندا وسى زۇلماتتارعا قارسى تۇرۋدىڭ پارمەندى تاسىلدەمەلەرى قاراستىرىلدى.
مۇنىڭ سىرتىندا دىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى ۇلكەن ساراپشىلار توبىمەن بىرلەسىپ, «قازاقستاننىڭ دىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ 2017-2020 جىلدارعا ارنالاعان تۇجىرىمداماسىن» ازىرلەدى. ول قوعامدا داستۇرلى رۋحاني قۇندىلىقتارعا, ەۆوليۋتسييالىق دامۋعا, زايىرلى مەملەكەت قاعيدالارىنا نەگىزدەلگەن پراگماتيكالىق مادەنيەتتى, ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى نىعايتۋدى كوزدەيدى. سونىمەن بىرگە, تۇجىرىمداما دىني كونسەرۆاتيزمگە, ەكسترەميزمگە قارسى قوعامنىڭ يممۋنيتەتىن نىعايتاتىن ناقتى شارالار ۇسىنادى.
سونىمەن قاتار «كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرگە دىني قىزمەت جانە دىني بىرلەستىكتەر ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» جاڭا زاڭىنىڭ جوباسى ازىرلەنىپ جاتىر. ونىڭ بىر جاڭالىعى سول, زاڭ قابىلدانعان سوڭ, قازاقستاندا دىني قىزمەتكە بالالاردى زاڭسىز تارتقانى ۇشىن جانە دىن سالاسىنداعى زاڭنامالاردى بۇزعانى ۇشىن جاۋاپكەرشىلىك ارتادى. وسىلايشا, الى سانا-سەزىمى قالىپتاسپاعان جاسوسكىندەردى جات اعىمداردان قورعاۋ كوزدەلۋدە. سونداي-اق وندا شەتەلدە دىني بىلىم الۋ, ميسسيونەرلىك قىزمەتتى رەتتەۋ جونىندەگى نورمالار دا قاراستىرىلعان.
مينيسترلىكتىڭ دەرەگىنشە, بۇگىندە ەلىمىزدە دىندى دەسترۋكتيۆتى ماقساتتا پايدالانۋدىڭ جولىن كەسۋدە كوپسالالى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. بىرىنشىدەن, «باق-تا ۇكىمەتتىڭ دەسترۋكتيۆتى دىني اعىمدارعا, ونىڭ ىشىندە سالافيزمگە تەرىس كوزقاراسى رەسمي تۇردە مالىمدەلدى». قوعامىمىزدا بۇل ارەكەت ۇلكەن قولداۋ تاپتى. «الەۋمەتتىك ساۋالنامالار قازاقستاندىقتاردىڭ 85 پايىزى دەسترۋكتيۆتى يدەيالارعا توزبەۋشىلىك تانىتاتىنىن كورسەتتى» دەپ حابارلايدى دىن ىستەرى مينيسترلىگى.
ەكىنشىدەن, استىرتىن دىني ماتەريالداردىڭ تاراتىلۋىنا باقىلاۋ جولعا قويىلدى. قۇقىق بۇزۋشى كونتەنتى بار سايتتار انىقتالىپ, ولارعا تىيىم سالىنۋدا. كىتاپ جانە باسپا ونىمدەرىنە, ونىڭ ىشىندە قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسىندەگى كىتاپحانا قورلارىنا ساراپتاما جاسالۋدا. ۇشىنشىدەن, تاۋەكەل توپتارمەن جانە راديكالدىق كوزقاراستاعى تۇلعالارمەن جۇمىس جۇيەسى جولعا قويىلدى. بۇل جۇمىس ازاماتتاردى نىسانالى تۇردە وڭالتۋدى, جەكە پسيحولوگييالىق جانە قۇقىقتىق قولداۋدى, تەولوگييالىق قايتا سەندىرۋدى كوزدەيدى.
جالپى, قابىلدانعان شارالار تەرروريزممەن جانە ەكسترەميزممەن كۇرەستى كۇشەيتۋگە ايتارلىقتاي ىقپال ەتۋدە.
قازاقستان قوعامنىڭ جوعارى رۋحانييات نۇرىنا بولەنىپ, بىرلىك پەن بەيبىتشىلىكتە بەرەكەلى دامۋىنا كۇش سالا بەرەدى.
ەلدوس سەنباي
