ШЫҰ саммиті Елордада өтеді

Алдағы айдың басында Арқа төсінде әлем жұртшылығын өзіне қарататын, әлем тарихына жазылатын ірі оқиға болмақ. 2017 жылғы 8-9 маусым күндері Астана қаласындағы Тәуелсіздік сарайында Шанхай ынтымақтастығы ұйымының Саммиті өтеді. Сонда Үндістан мен Пәкістан ШЫҰ-ға мүшелікке қабылданады деп күтілуде. Нәтижесінде, бұл ұйым бүкіл әлем тұрғындарының 40 пайыздайын қамтитын болады.

Елордадағы cаммит Шанхай ынты­мақ­тас­тық ұйымына мүше-мемлекеттердің бас­­шылары кеңесінің кезекті мәжілісі Қа­зақ­стан Көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың төрағалығымен өтпек. Бұл ұлы құрылтайға дөңгеленген дүниенің әр атырабынан мәртебелі меймандар, ресми делегациялар және журналистер келеді деп күтілуде. Бұл ретте Сыртқы істер ми­нистрлігі ШЫҰ cаммитіне қатысып, оның жұмысы мен жаңалықтарын жария­лауға құмартқан барлық шетелдік бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдерін 25 мамыр күнгі кешке дейін тіркеумен айналыспақ.
Бір атап өтер жайт, бұл ұлы жиынға жаһан­дық қызығушылықтың зор екені сон­ша, оған қатысуға Біріккен Ұлттар ұйы­мы­ның жаңа лидері де ықылас-ынта білдіріп отыр. Халықаралық ақпарат агенттіктерінің хабарлауынша, Астанадағы ШЫҰ-ның
cам­митіне БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутер­риш келуді жоспарлауда. Бұл шешімін Гутерриш мырзаның өзі мә­лімдеген. БҰҰ Бас хатшысы сондай-ақ 9 мау­сымда өтетін Аста­на­дағы «ЭКСПО – 2017» халықаралық ма­ман­­дан­дырылған көр­месінің ашылу
сал­танатына да қаты­сатынын хабарлады.
2016 жылдың маусым айынан бері Қа­зақ­стан – ШЫҰ төрағасы. Елі­міздің осы ұйымдағы төрағалығының негізгі ба­сым­дықтарын Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев ШЫҰ Мемлекет басшылары Кеңесінің алдыңғы оты­ры­сында атап көрсеткен болатын. Бұл ба­сым­дықтарға – өңірлік қауіпсіздікті нығайту, экономикалық ынтымақтастықты дамыту, кө­ліктік-транзиттік әлеуетті ашу, мәдени және гуманитарлық байланыстарды терең­дету жатады. Бұлардың барлығы ШЫҰ-ны дамытудың 2025 жылға дейінгі cтрате­гия­сын жүзеге асырумен тығыз байланыста жүру­де.
Егер тарихқа шолу жасай кетсек, Шан­хай ынтымақтастық ұйымын 2001 жылы Қа­зақстан, Қырғызстан, Қытай, Ресей мен Тәжікстан басшылары «Шекара аймағын­дағы әскери саладағы сенім шараларын нығайту туралы келісім» (Шанхай қаласы, 1996 жыл) мен «Шекара аймағындағы әс­кери күштерді өзара қысқарту туралы келісімге» (Мәскеу қаласы, 1997 жыл) қол қой­ғаннан кейін қалыптасқан «Шанхай бестігі» негізінде құрды. Ұйымның негізгі мақсаттары – өзара сенім, достық пен тату көршілікті нығайту, саяси, сауда-эко­но­микалық, ғылыми-тех­ни­калық, мәдени, бі­лім беру, энергети­ка­лық, көлік, эколо­гия­лық және басқа са­лалардағы ынты­мақ­тастықты қолдау.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы – қан­дай да бір елге қарсы бағытталған әскери блок немесе жабық альянс емес, ол кең ха­лық­аралық ынтымақтастыққа бағыт­талған әрі құрамы кеңейтілуі мүмкін ашық ұйым. Оған қазір Қазақстан, Қытай, Қыр­ғызстан, Ресей, Тәжікстан және Өзбекстан мүше. Сондай-ақ «ШЫҰ сұхбат бойынша әрі­птес» мәртебесіне ие мемлекеттер қа­тарына Әзірбайжан, Армения, Камбоджа, Непал, Беларусь, Шри-Ланка, Түркия кі­реді. Егер байқаушы және осы әріптес ел­дердің бәрі ұйымға мүшелікке қабылданса, ШЫҰ ғаламшардың 3 миллиардтан астам тұрғынын, яғни әлем халқының 50%-ын қам­тымақ.
2017 жылғы 21 сәуірде Астанада ШЫҰ-ға мүше-мемлекеттердің сыртқы істер ми­нистрлері Кеңесінің отырысы ұйым­дас­тырылған болатын. Оған осы ұйымның бас хатшысы және ШЫҰ Өңірлік терроризмге қарсы құрылымының Атқарушы комите­тінің директоры да қатысты. Бұл кездесу бас қаламыздағы маусымдағы саммит отырысы қарсаңындағы қорытынды дайындық кезеңіне айналды.
Дәл сол отырыста Шанхай ынтымақ­тас­тығы ұйымының құрамы да, географиялық ауқымы да бұрын-соңды болмаған көлемде ұлғаятыны мәлім болды. Өйткені ШЫҰ-ға жаңа мүше ретінде Үндістан мен Пәкіс­тан­ның қосылу процесі өз аяғына жетіпті.
Ұйымға мүше 6 мемлекет өзара ортақ ұста­ным түзген, оған сәйкес, бұған дейін ШЫҰ-ға бақылаушы болып келген Үн­ді­стан мен Пәкістанның енді толыққанды мү­ше ретінде қабылдануы «даму мен көп­жақты ынтымақтастықтың түбегейлі жаңа кезеңін ашып, ұйымның халықаралық ықпалы мен беделін нығайта түседі».
Айтқандай, Шанхай ынтымақтастық ұйымына бұл екеуі сыртында Беларусь, Ауғанстан, Иран, Моңғолия да бақылаушы. Бұл ретте Ресей келесі кезекте Иран Ислам республикасын да «ұйымға толыққанды мүше» ретінде қабылдауды ұсынуда. Бұл елден БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі өз санк­ция­ларын алып тастағаны мәлім. Ресми Астана Иранның мүше болу өтінімін оң тұрғыдан қарауға дайындығын білдіріп отыр.
Ұйымға кіретін елдердің сыртқы саясат ведомстволарының басшылары сәуірдегі оты­рыста алдағы саммиттің күн тәр­тібін
де айқындады. Олар ШЫҰ-ға мүше- мем­лекеттер басшылары Кеңесінің шағын жә­не кеңейтілген құрамдағы отырыс­тарының күн тәртібінің жобасы туралы шешім қа­былдады. ШЫҰ-ның келешектегі жос­парларын айқындайтын «Астана дек­ла­рациясының» жобасы да келісілді. Сон­­дай-
ақ ұйым саммитінің қорытын­ды­ла­ры бойынша қол қоюға енгізілетін «Құжаттар тізбесінің» жобасы туралы ше­шім­ге және басқа да құжаттарға қол қойыл­ды.
Қазақстан әлемдегі ең алып ұйымдар-дың бірі саналатын ШЫҰ аясында «эко­но­ми­калық және мәдени-гуманитарлық са­ла­лардағы ынтымақтастықты күшейту» мақ­­сатында саммит күндері «ЭКСПО – 2017» шеңберінде бірқатар іс-шаралар ұйым­­дастырмақ. Оған ұйымға мүше-мем­ле­­кет­тердің делегациялары шақырылуда. Сон­­дай-ақ Астанада XI «Білім аптасы», Өнер фестивалі және «Жасыл экономика, ту­ризм мен спортты дамыту» тақырыбында ШЫҰ жастарының форумы өтетіні мәлім бол­ды.
Жалпы, Шанхай ынтымақтастығы ұйымының кеңеюі Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Еуразиялық бастамасына сәйкес келеді. Қазақстан Көшбасшысы бұл идея тек посткеңестік кеңістікпен шектеліп қалмайтынын, болашақта бүкіл Еуропа мен Азияның алып континентін тұтас қамтуы қажеттігін білдірген болатын.
Дәл қазір қазақстандық еуразиялық идея нақты геоэкономикалық және гео­саяси сұлбаға ие болып келеді.
Бұған дейін Елбасы Арқаулық еура­зиялық қағидаттар Шанхай ынтымақ­тастық ұйымын құруда және қызметінде қолданылатынын айтқаны бар. Осындай праг­матикалық негіздегі үдеріс Н.Назарбаевтың бастамасы саналатын «Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім ша­ралары жөніндегі кеңес» ұйымында да табысты жүргізіліп келеді. Ал 2010 жылғы ЕҚЫҰ-ның Астана саммитінде Қазақстан Президенті Еуразиядағы қауіпсіздіктің ортақ құрлықтық тұғырнамасын қалып­тастыру бойынша жұмысты бастауды ұсынды.
ХХІ ғасырда Қазақстанның Тұң­ғыш Президентінің еуразиялық бас­тамасы өзінің алғашқы кезіндегі геог­ра­фиялық алаңынан тыс жерлерге де айтар­лықтай ықпал ете бастамақ. Егер Еуропа мен
Азия бір шаңырақ астында ынтымақ пен ырысты арттыруда өзгелерге үлгі көр­сетсе, бұл ұйымға басқа құрлықтардағы мем­лекеттер де тартыла бастайды.
Өйткені өзара сенім, тең құқықтылық жә­не өзара тиімділік қағидаттары тек еу­ропалықтар мен азиялықтарға ғана емес, бар­ша адамзатқа ортақ құндылықтар.

Елдос СЕНБАЙ