ۇكىمەت بانكتەردى «ۋلانۋدان» قۇتقارماق
ۇلتتىق بانكتىڭ وتاندىق بانكتەردى «ۋلى (توكسيچنىي) اكتيۆتەردەن», ياعني قايتارىلمايتىن كرەديتتەردەن ارىلتا الماۋى ەل باسشىلىعى تاراپىنان سىنعا ۇشىراعان بولاتىن. قارجىلىق ۇيىمداردى ساۋىقتىرۋدا ۇزاق جىل ناتيجە شىعارا الماعانى ىقپال ەتسە كەرەك, ەندى «پروبلەمالىق كرەديتتەر قورى» ۇلتتىق بانك قۇزىرىنان الىنىپ, ۇكىمەتكە بەرىلەتىن بولدى. ق.توقاەۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن سەناتتىڭ كەشەگى جالپى وتىرىسىندا پالاتا دەپۋتاتتارى تيىستى زاڭ جوباسىن بىردەن ەكى وقىلىمدا ماقۇلدادى.
«كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرگە ازاماتتىق, بانكتىك زاڭنامانى جەتىلدىرۋ جانە كاسىپكەرلىك قىزمەت ۇشىن جاعدايدى جاقسارتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن ادىلەت مينيسترى مارات بەكەتاەۆ قورعادى.
– بيىلعى 31 قاڭتارداعى حالىققا جولداۋىندا ەلباسى بەلگىلەگەن تاپسىرمالاردى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا اتالعان زاڭ جوباسىندا بانكتىك سەكتوردى ساۋىقتىرۋ بويىنشا شارالار قاراستىرىلعان. اتاپ ايتقاندا, «پروبلەمالى كرەديتتەر قورى» اق-ىن ۇلتتىق قوردان ۇكىمەتكە بەرۋ قاراستىرىلۋدا, – دەپ قىسقا قايىردى مينيستر.
بۇل قور 2012 جىلدىڭ 11 قاڭتارىندا قۇرىلىپ, تىركەۋدەن وتكەن. ونىڭ اكتسيونەرى جانە قاراپايىم اكتسييالارىنىڭ قوجايىنى – ۇلتتىق بانك, ال اكتسيونەرى جانە پريۆيلەگييالى اكتسييالارىنىڭ قوجايىنى – قارجى مينيسترىنىڭ مەملەكەتتىك مۇلىك جانە جەكەشەلەندىرۋ كوميتەتى. قوردىڭ الدىنا بەلگىلەنگەن نەگىزگى ماقسات – «ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ كرەديتتىك پورتفەلدەرىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ». وعان سايكەس, قور بانكتەردىڭ پروبلەمالى كرەديتتەرىن ساتىپ الادى جانە ولاردىڭ قايتارىلماعان سول نەسيەلەر بويىنشا الىپ قويعان كەپىلزاتتارىن باسقارادى.
V شاقىرىلىمداعى پارلامەنت قالاۋلىلارى «پروبلەمالى كرەديتتەر قورىنا» قاتىستى تالاي ماسەلە كوتەرىپ, دەپۋتاتتىق ساۋالدار جولداعانى مالىم. ولار قازاقستاندىق بانك سەكتورىن تۇراقتاندىرۋعا جانە ساۋىقتىرۋعا ۇلتتىق قوردان باعىتتالعان قاراجاتتار ۇلەسى 1 تريلليون تەڭگەگە تاياعانىن العا تارتقان. ونىڭ ۇستىنە بانكتەر ۇشىن ارنايى جەڭىلدىكتى سالىقتىق رەجيم 2015 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ۇزارتىلعان ەدى, بۇل رەجيم قايتارىلمايتىن كرەديتتەردى سالىق تولەۋسىز ەسەپتەن شىعارۋدى قاراستىردى. «الايدا مۇنداي كومەك پروبلەمالى كرەديتتەرگە ەشقانداي ىقپال ەتپەدى: ولاردىڭ كولەمى تۇراقتى ارتىپ بارادى» دەپ دابىل قاقتى دەپۋتاتتار.
مامانداردىڭ تۇسىندىرۋىنشە, بانكتەر وزدەرىنىڭ جۇمىس جاسامايتىن كرەديتتەرىن وسى قورعا ۇلكەن جەڭىلدىكپەن ساتۋلارى كەرەك: بانك پروبلەمالى كرەديتتەرىن ديسكونتپەن تاپسىرادى. بۇل رەتتە
100 بىرلىككە بەرىلگەن كرەديت 20 نە تىپتى 10 بىرلىككە عانا باعالانادى (ساۋدا تىلىمەن ايتساق, 80-90 پايىزدىق جەڭىلدىكپەن ساتادى). سەبەبى, كەزىندە بەرىلگەن نەسيەنىڭ تىپتى 10 پايىزىن قايتارۋ دا مۇڭعا تۇسەدى. وسى ون پايىزدان ارتىق وندىرگەنى – قوردىڭ ىقتيمال تابىسى. بىراق بانكتەر بۇل سحەماعا كوپ قۇلىق تانىتپايتىن كورىنەدى. ناتيجەسىندە, بانكروتقا ۇشىراعان كاسىپورىن-كومپانييالاردىڭ نىساندارى مەن مۇلىكتەرى, تىپتى يپوتەكا الىپ, قايتارماعان ازاماتتاردىڭ پاتەرلەرى قارجىلىق ۇيىمنىڭ مەنشىگىنە كوشىپ, ونىڭ ىلگەرى باسار قادامىن كەرى تارتقان اۋىرتپالىققا اينالۋدا.
بۇعان دەيىن ۇلتتىق بانك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ولەگ سمولياكوۆ ۇكىمەتتىڭ پروبلەمالى كرەديتتەر قورىنا 2 تريلليون تەڭگە باعىتتاۋعا شەشىم قابىلداعانىن حابارلادى. 2017 جىلعى قاڭتارداعى جاعداي بويىنشا قازاقستاندىق بانكتەر ەندىگى
15,5 تريلليون تەڭگە كرەديت تاراتىپ ۇلگەرىپتى. ونىڭ ىشىندە 3,8 تريلليونى – جەكە تۇلعالارعا بەرىلگەن. بۇل رەتتە جالپى اۋقىمى 2,5 تريلليون تەڭگە تۇراتىن قارجىنى ازاماتتار بانكتەردەن تۇتىنۋشىلىق نەسيەگە, ياعني, تۇرمىستىق تەحنيكا, ۇيالى تەلەفون جانە باسقالارىن ساتىپ الۋعا, ارتۇرلى توي وتكىزۋگە, شەتەلدە دەمالۋعا جانە وزگە ماقساتتارعا العان. كاسىپ اشىپ, شاعىن جانە ورتا بيزنەستى وركەندەتۋگە 5 تريلليون تەڭگە كرەديت باعىتتالىپتى.
جالپى العاندا, تولەم تولەۋدى, ياعني, قايتارۋدى قويعان كرەديتتەر بيىلعى 1 قاڭتاردا 1,89 تريلليون تەڭگە بولدى. ەكى جىل بۇرىن ونىڭ كولەمى 3,9 تريلليون تەڭگە بولعان. ياعني, جالپى كرەديتتەگى ۇلەسى
27,7 پايىزدان 12,2 پايىزعا دەيىن تومەندەدى. بىراق داعدارىستىڭ كۇشەيۋىمەن بىرگە قارجىلىق سەكتوردىڭ ماسەلەلەرى دە ارتۋدا. سوندىقتان مەملەكەت كومەككە كەلۋدە.
بىر ايتا كەتەر جايت, اتالعان جاڭا زاڭ جوباسىنىڭ جاڭالىقتارى مۇنىمەن شەكتەلمەيدى. ول ەلىمىزدەگى مەنشىك قۇقىعىنا دەگەن كەپىلدىكتەردى نىعايتپاق.
«زاڭ جوباسىندا مەنشىكتەن باس تارتۋ تالاپتارى ناقتىلانادى. اتاپ ايتقاندا, ودان باس تارتۋ قۇقىققا جانە مەنشىك يەسىنىڭ ەركىنە تولىق ساي بولۋعا تيىس. سونداي-اق مەملەكەتتىڭ جانە ونىڭ ورگاندارىنىڭ مەنشىك قۇقىعىنان باس تارتۋىنا تىيىم سالۋ بەكىتىلىپ وتىر. بۇل شارالار سوت جانە قۇقىق قولدانۋ تاجىريبەسىندە ەكىۇداي تۇسىنۋشىلىكتەردى بولدىرمايدى, سونداي-اق مەنشىك قۇقىعىن قورعاۋدى كۇشەيتەدى», – دەدى ادىلەت مينيسترى.
ونىڭ تۇسىندىرۋىنشە, زاڭ جوباسىندا سونىمەن بىرگە, ادامگەرشىلىكتىك نەمەسە فيزيكالىق ازاپ شەگۋ ناتيجەسىندە, قازا تاپقان ازاماتتاردىڭ تۋعان-تۋىستارىنا مورالدىق زيياندى وتەۋدى تالاپ ەتۋ قۇقىعى بەلگىلەنبەك.
مينيستر م.بەكەتاەۆ بايانداماسىن اياقتاعان سوڭ سەنات توراعاسى ق.توقاەۆ ۇكىمەت مۇشەلەرىنە قايىرىلىپ, ەگەر شەتىن ماسەلە بولماسا, زاڭ جوبالارىن كوپ تالقىعا سالماي, قاۋىرت قابىلداۋ تۋرالى ۇسىنىستار بۇدان بىلاي قابىلدانبايتىنىن قاتاڭ ەسكەرتتى.
– ۇكىمەت باسشىلىعىنىڭ وتىرىسقا قاتىسىپ وتىرعانىن پايدالانا وتىرىپ, ەسكەرتكىم كەلەدى: زاڭ جوبالارىن دال وسىلاي قىسقامەرزىمدە بىز سوڭعى رەت قاراپ وتىرمىز. قىسقامەرزىم ىشىندە قابىلداۋدى سۇراۋدى توقتاتىڭىزدار. بىز بۇل جولى تىلەكتەرىڭىزدى قابىل الامىز, بىراق مۇنىڭ اقىرعى رەت جاسالىپ وتىرعانىن ەسكەرىڭىزدەر! – دەدى سپيكەر.
وسى كۇنگى جالپى وتىرىستارىندا سەناتورلار 2017 جىلعى بيۋدجەتكە تۇزەتۋلەر ەنگىزەتىن زاڭ جوباسىن دا ماقۇلدادى. قوس قۇجات تا ەندى ەلباسىنىڭ قول قويۋىنا جولدانادى.
ايحان شارىپ
